GRANICA, J. polski, dwudziestolecie
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Autor
: Zofia Nałkowska
Tytuł
:
Granica
Forma
: powieść
Data wydania
: 1935 r.
Powieść rozpoczyna się zdaniem: “Krótka i piękna kariera Zenona Ziembiewicza, zakończona tak groteskowo i
tragicznie, dała się teraz od strony tego niedorzecznego finału rozważać całkiem na nowo”. Dalej narrator cofa się w
czasie i po kolei opowiada losy bohaterów wyjaśniając przyczyny owego groteskowego i tragicznego zakończenia.
Treść
:
Zenon Ziembiewicz
, syn Waleriana, zubożałego szlachcica, rządcy majątku hrabiów Tczewskich w
Boleborzy
, uczy
się w gimnazjum w pobliskim mieście i kocha miłością chłopięcą, idealną, ale bez wzajemności, w
Elżbiecie
Bieckiej
, koleżance z klasy, którą wychowuje ciotka
Cecylia Kolichowska
, z domu Biecka, właścicielka kamienicy
przy ul. Staszica, wdowa po dwóch mężach. Ojciec Elżbiety nie żyje, a matka podróżuje po Europie. Elżbieta
lekceważy Zenona, gdyż podkochuje się w rotmistrzu Awaczewiczu, który niestety jest żonaty i ma dwójkę dzieci.
Zenon wyjeżdża na studia do Paryża, tam przyjaźni się z
Karolem Wąbrowskim
, synem pani Kolichowskiej z
pierwszego małżeństwa i sympatyzuje z chorą na gruźlicę Adelą, która go kocha. Na rok przed ukończeniem studiów,
podczas wakacji w Boleborzy, Zenon zapoznaje się i nawiązuje romans z 19-letnią
Justyną
, córką kucharki
Ziembiewiczów,
Bogutowej
. Justyna zostaje jego kochanką. Zenon, chcąc zdobyć pieniądze na dokończenie
studiów, gdyż rodzice nie mogą go dłużej finansować i matka radzi mu udać się do plenipotenta Tczewskich,
Czechlińskiego, wyjeżdża do pobliskiego miasteczka. Tam podejmuje współpracę z bezpartyjnym pismem
regionalnym “Niwa”, prowadzonym przez Czechlińskiego. Tam też odnawia znajomość z Elżbietą, która zastępuje
ciotkę w prowadzeniu spraw kamienicy. Postanawiają się pobrać, a Zenon opowiada Eli o Justynie, mówiąc, że jest
to już sprawa zakończona. Zenon wraca po ukończeniu w Paryżu studiów, spotyka załamaną po śmierci matki
Justynę i zaprasza ją do hotelu, ich romans odnawia się. Zenon zostaje redaktorem naczelnym "Niwy". Spotyka się z
Justyną i z Elżbietą jednocześnie. Justyna zachodzi w ciążę, Elżbieta wspaniałomyślnie wyjeżdża do Warszawy.
Zenon zmusza Justynę do aborcji, jedzie do Warszawy, odnajduje Elżbietę, pobierają się i wyjeżdżają w podróż do
Francji. Po ich powrocie Elżbieta znajduje Justynie pracę w sklepie tekstylnym u pana Torucińskiego. Justyna coraz
częściej wspomina nienarodzone dziecko, porzuca pracę. Zenon zostaje prezydentem miasta, Elżbieta rodzi mu syna.
Justyna znów prosi Zenona o pracę i dzięki protekcji Elżbiety znajduje ją w cukierni, lecz szybko ją porzuca.
Ogólnokrajowy kryzys społeczny dosięga i miasto, huta Hettnera bankrutuje i zostaje zamknięta, są manifestacje i
aresztowania wśród robotników. Pewnego razu w stronę manifestantów padają strzały, kilku jest rannych. Po mieście
rozchodzi się pogłoska, że to Zenon wydał rozkaz użycia broni, że jest on współodpowiedzialny za tę tragiczną
decyzję, choć przyjechał do miasta po jej zapadnięciu. Justyna podejmuje nieudaną próbę samobójstwa. Po niedługim
czasie mści się na Zenonie za swe nienarodzone dziecko. Wtargnąwszy do jego gabinetu w urzędzie miasta, zalewa
mu twarz żrącym płynem i oślepia go. Wieść rozchodzi się po mieście. W kilka dni później, po powrocie ze szpitala
do domu, Zenon popełnia samobójstwo, strzelając sobie w usta z rewolweru. Jego syn, Walerian zostaje oddany pod
opiekę babci Ziembiewiczowej, która przenosi się do dawnego mieszkania pani Kolichowskiej, a Elżbieta wyjeżdża
za granicę.
Granica
Zofii Nałkowskiej łączy w sobie cechy
powieści psychologicznej,społeczno-obyczajowej,polityczneji
filozoficznej.Ukazuje przekrój społeczeństwa polskiego i rozważa podstawowe problemy filozoficzne takie jak
pytanie o tożsamość człowieka, o granice jego poznania i sens jego egzystencji. Nałkowska stworzyła prawdziwe
studium psychologiczne
trzech postaci: Justyny, Elżbiety i Zenona. Głównym przedmiotem analizy psychologiczno
- socjologicznej jest sposób kształtowania się życia i osobowości człowieka, która nie jest wyłącznie wynikiem
pragnień i woli człowieka, lecz także efektem determinującego wpływu różnego rodzaju konwencji, stereotypów
obyczajowych, ról społecznych, przyjętych zachowań, które Nałkowska określa mianem “schematów” (początkowo
powieść miała nosić tytuł
Schematy
). Pisarka uważa, że nie da się sformułować jednoznacznej odpowiedzi na pytanie
“kim jest człowiek?”, bo jest on istotą bardzo złożoną i wielopłaszczyznową. Nałkowska zastanawia się nad
kryteriami oceny człowieka, jaką miarą mierzy się jego wartość: czy jego własnym mniemaniem o sobie, czy sądem
innych ludzi. Zestawia dwa rodzaje opinii o głównym bohaterze: wewnętrzną ocenę Zenona o sobie i zewnętrzną,
jaką tworzy o nim otoczenie na podstawie znajomości jego czynów. Zenon w swoim przekonaniu jest uczciwym w
życiu osobistym i publicznym, a w oczach społeczeństwa - uwodzicielem, uosobieniem podwójnej moralności i
politycznym karierowiczem.
Tytuł powieści jest wieloznaczny. Oznacza
granicę moralną
, która przechodzi miedzy tym, co człowiek myśli sam o
sobie, a tym, co sądzą o nim inni. Jest to granica odpowiedzialności moralnej, sumienia, granica, której nie wolno
przekroczyć, po jej przekroczeniu przestaje się być sobą. Zenon przekroczył ją dwukrotnie: wykorzystał i skrzywdził
1 z 2
Justynę oraz wydał rozkaz strzelania do robotników. Przekroczenie tej granicy doprowadziło Zenona do tragedii.
Granica społeczna
to bariera dzieląca warstwy społeczne, różnica między życiem proletariatu a życiem bogatego
mieszczaństwa oraz między poszczególnymi grupami społecznymi, jak Ziembiewicz - robotnicy folwarczni,
fabrykant Hettner - robotnicy i bezrobotni, prezydent miasta Ziembiewicz - manifestanci. Grupy te dzieli wszystko:
sytuacja materialna, możliwości życiowe, prawa i obyczaje, poglądy, pozycja towarzyska, konwenanse. Ludzi tych
dzieli granica nie do przebycia. Analogię do klasowej budowy społeczeństwa znajduje pisarka w “warstwowej”
konstrukcji kamienicy czynszowej Kolichowskiej.
Granica psychologiczna
- granica między sądem jednostki a
sądem zbiorowości, czyli między subiektywną, wewnętrzną oceną samego siebie a oceną społeczną, obiektywną.
Pisarka zastanawia się, gdzie ta granica winna się mieścić, aby człowiek mógł siebie i innych prawidłowo oceniać.
Granica filozoficzna
, czyli granica poznania świata przez człowieka, jego możliwości ogarnięcia rzeczywistości
zewnętrznej.
Granica
jest powieścią, która stawia przed człowiekiem wiele problemów. Utwór ten zawiera pytania,
na które każdy powinien spróbować sobie odpowiedzieć. Najważniejsze z nich dotyczy postrzegania drugiego
człowieka.
Na treść społeczną i polityczną utworu miał wpływ czas jego powstania, bowiem lata 1932-35 to okres kryzysu
społecznego i politycznego, kiedy w polskim społeczeństwie dominowały pesymistyczne nastroje. Nałkowska
prezentuje sytuację społeczną, rozdział pomiędzy warstwami niższymi a wyższymi. Reprezentatywnym i niemal
symbolicznym tego przykładem jest kamienica Kolichowskiej. Piwnice tej kamienicy są zamieszkiwane przez
biedotę miejską, która żyje w strasznej nędzy, bez szans na poprawę tego losu, bez żadnego zabezpieczenia. Ludzie
bogatsi mieszkają wyżej. Nałkowska pokazuje, jak silnie zakodowane są w świadomości ludzi podziały społeczne.
Równość jest ideą abstrakcyjną, nie mającą żadnego związku z rzeczywistością. Podział na bogatych i ubogich jest
nienaruszalny. Wydarzenia polityczne w mieście pogłębiają obraz sytuacji społecznej. Los proletariatu nikogo nie
interesuje. Zamyka się fabrykę, która stanowi miejsce pracy i podstawę utrzymania wielu ludzi, wstrzymuje się
dotacje na budowę mieszkań dla robotników, a ich manifestacje tłumione są przez policję. Władzę sprawuje
konserwatywna elita wywodząca się z ziemiaństwa, co nie wróży poprawy sytuacji.
Granica
jest nową odmianą powieści głównie dzięki swej konstrukcji i kompozycji. Powieść zbudowana jest
retrospektywnie.Zofia Nałkowska postanowiła zastosować
inwersjękompozycyjną, by odwrócić uwagę odbiorcy od
samej akcji. Czytelnik już na początku dowiaduje się o śmierci głównego bohatera - Zenona Ziembiewicza. Autorka
zastosowała
mowę pozornie zależną– rodzaj narracji typowy dla powieści psychologicznej. Narrator jest wtopiony w
powieść, jego komentarz intelektualny, który przyjmuje formę sentencji, to konsekwencja zainteresowań
filozoficznych autorki. Głównych bohaterów czytelnik poznaje wyłącznie przez wiedzę narratora na ich temat oraz
przez sądy innych postaci powieści.
Cytaty:
1. “Krótka i piękna kariera Zenona Ziembiewicza, zakończona tak groteskowo i tragicznie, dała się teraz od
strony tego niedorzecznego finału rozważać całkiem na nowo”
2. “Są granice, których przekraczać nie wolno”
3. “Chodzi o to, że musi coś przecież istnieć! Jakaś granica, za którą nie wolno przejść, za którą przestaje się być
sobą”
4. “Co dla jednych jest podłogą, dla innych jest sufitem”
5. “I to, czym jesteśmy dla ludzi jest ważniejsze, niż to, czym jesteśmy we własnych oczach”
6. “Nie jesteśmy tacy, jak myślimy o sobie sami, nie jesteśmy tacy, jak myślą o nas inni, jesteśmy tacy, jak
miejsce, w którym się jest”.
2 z 2
[ Pobierz całość w formacie PDF ]