Folder ToNZ, Różne artykuły
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
TOWARZYSTWO OPIEKI NAD ZABYTKAMI PRZESZŁOŚCI
1906 – 1944
TOWARZYSTWO OPIEKI NAD ZABYTKAMI
DZIAŁAJĄCE OD 1974 ROKU
3
ZARYS HISTORII
TOWARZYSTWA OPIEKI NAD ZABYTKAMI PRZESZŁOŚCI
11
TOWARZYSTWO OPIEKI NAD ZABYTKAMI DZIŚ
Towarzystwa Opieki
nad Zabytkami
Przeszłości
Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości powstało w roku
1906. Zasługi tej społecznej organizacji są wielkie. Towarzystwo
propagowało wiedzę o kulturze i sztuce polskiej, dokumentowało
i inwentaryzowało zabytki, urządzało na najwyższym ówczesnym
poziomie merytorycznym wystawy i serie odczytów, zajmowało się
społeczną kontrolą stanu obiektów zabytkowych i starało się skutecz-
nie interweniować w ich obronie, wreszcie – siłami swoich człon-
ków – prowadziło prace konserwatorskie.
Zorganizowany społeczny ruch na rzecz ochrony polskich za-
bytków w zaborze rosyjskim był możliwy dopiero po 1905 r. Jako
nurt nie zalegalizowanej aktywności społecznej istniał on oczywiście
wcześniej, dzięki czemu T-wo mogło od początku podjąć złożone
prace prowadzone z rozmachem godnym państwowego urzędu. Ak-
tywność T-wa dotyczyła wszystkich trzech zaborów, podejmowało
też prace poza granicami przedrozbiorowymi.
Dynamikę działań zawdzięczało swoim członkom, rekrutującym
się z różnych warstw społecznych, począwszy od pierwszego preze-
sa, ordynata Adama hr. Krasińskiego, badaczy takich jak Zygmunt
Gloger, Tadeusz Korzon, Hipolit Skimborowicz, ks. prałata Adolfa
Jełowieckiego, bankiera Andrzeja Rotwanda, mec. Włodzimierza
Powichrowskiego, licznych publicystów, nauczycieli, kupców, archi-
tektów, artystów i kolekcjonerów. Do końca 1914 r. pośród członków
T-wa znalazło się ok. 3500 osób.
Od początku działalności T-wo miało charakter organizacji ogól-
nopolskiej. Powstały liczne koła terenowe, także daleko od centrali,
m.in. w Piotrogrodzie, Żytomierzu, Kijowie, Wilnie, Moskwie czy
Odessie. Działalność korespondentów T-wa miała jeszcze większy
zasięg terytorialny, sięgała tam, gdzie na terenie imperium rosyjskie-
go mieszkali Polacy działający na rzecz ochrony polskiej kultury.
Największą żywotność w działaniu T-wo wykazywało do wybu-
chu I wojny światowej. Objęło wówczas różnorakimi interwencjami
i pracami konserwatorskimi 365 zabytków, w tym 56 w Warszawie.
Portret Zygmunta Glogera.
Źródło: Encyklopedia
Powszechna PWN, t. 10,
Warszawa 2002, s. 201
3
Zarys historii
Miejscem zawiązania się T-wa i siedzibą jego Zarządu była War-
szawa. Początkowo adresami organizacji były: Muzeum Przemysłu
i Rolnictwa, redakcje „Światowida” i „Biblioteki Warszawskiej”, ofi-
cyna kamienicy przy ul. Nowy Świat 41. W 1911 r. nabyto dom wła-
sny: kamienicę Baryczków przy Rynku Starego Miasta 32. Proces jej
restauracji był jednym z wielu elementów uporządkowania i przy-
wrócenia godnego wyglądu Starej Warszawie.
Inicjatorem zakupu i gruntownej konserwacji kamienicy Barycz-
ków był prezes Edward Krasiński, kolekcjoner, fundator Biblioteki
Widok kamienicy Baryczków
ok. 1936 r.
(fot. Cz. Olszewski)
Kamienia Baryczków dziś
(fot. P. Kobek)
i Muzeum rodowej Ordynacji przy ul. Okól-
nik 9. Poza nim, głównymi ofiarodawcami
funduszy byli: Erazm Majewski (15 tys. rubli),
Andrzej Rotwand i Franciszek Pułaski (po 5
tys. rubli). Dochód na zakup kamienicy uzy-
skano też z wystawy „Stara Warszawa”, otwar-
tej w Ratuszu w 1911 r., na której zgromadzo-
no 1886 eksponatów!
Restauracją kamienicy Baryczków kiero-
wali członkowie T-wa, architekci Jarosław
Wojciechowski i Władysław Marconi. Stała
się ona wzorem właściwie przeprowadzonego
procesu konserwacji i adaptacji zabytku do ce-
lów publicznych. Dom własny pozwolił m.in.
powiększać zbiory muzealne T-wa.
Oprócz kamienicy Baryczków, do T-wa
należały: zamek w Iłży (dar księcia Tadeusza
Lubomirskiego), wieża w Wojciechowie (dar
Artura Popławskiego), ruiny zamku w Raciąż-
ku, ruiny zamku w Czersku, kamienica Cele-
jowska (Ulanowskich) w Kazimierzu Dolnym
nad Wisłą. Zabytki te przetrwały do dziś dzięki
przeprowadzonym przez T-wo pracom kon-
serwatorskim.
Do wybuchu I wojny światowej T-wo roz-
winęło szeroko akcję inwentaryzatorską, kon-
serwatorską i muzealną. Do 1914 r. w zbiorach
Pracowni Inwentaryzacyjnej znajdowało się
3000 klisz i 6000 fotografii.Pracowniata(kie-
rowana przez Jarosława Wojciechowskiego,
Juliusza Kłosa, a potem Teofila Wiśniowskie-
go) prowadziła akcje inwentaryzacyjne w War-
szawie i w terenie, gromadziła inwentaryzacje
pomiarowe, szkice, rysunki, sprawozdania de-
4
legatów, klisze i fotografie.Jejdorobek,wtym18tys.klisz,znacząco
zasilił później Centralne Biuro Inwentaryzacji Zabytków Sztuki.
Komisja Starej Warszawy w l. 1906-1911 zajmowała się m.in. in-
wentaryzacją i fotografowaniem zabytków Warszawy. Komisja działa-
ła poprzez społecznych kuratorów śledzących, co się dzieje z zabyt-
kami, którymi się opiekują. Udzielało się w niej wielu dziennikarzy,
którzy wykazywali wielką aktywność w walce o ocalenie warszaw-
skich zabytków.
Komisja Muzealno-Biblioteczna, kierowana przez Bronisława
Gembarzewskiego, porządkowała i katalogowała zbiory T-wa. Naj-
ważniejszymi ofiarodawcami byli: Józef hr. Tyszkiewicz z Łohojska
(ryciny, plany, mapy, rysunki Canaletta), Mathias Bersohn (księgo-
zbiór po numizmatyku Bolesławie Pawle Podczaszyńskim), Alek-
sander Kraushar (zbiór drzeworytów i fotografii dotyczących War-
szawy), Wanda Krasińska, wdowa po Adamie (Panorama Warszawy,
właśnie od nazwy kamienicy zwana Baryczkowską). Należy też
uwzględnić zbiór varsavianów zakupiony od Wiktora Gomulickiego.
Portret Edwarda Krasińskiego
pędzla Wojciecha Kossaka.
Źródło: Konrad Ajewski, Zbiory
artystyczne Biblioteki i Muzeum
Ordynacji Krasińskich w Warszawie,
Warszawa 2004, il. 36
Ruiny zamku w Iłży, 1966 r. (fot. L. Sempoliński); Wojciechów – tzw. Wieża Ariańska, 1964 r.
(fot. L. Sempoliński); Kazimierz Dolny – kamienica Celejowska,1952 r. (fot. H. Zawadzki);
Widok ruin zamku w Raciążku, 1958 r. (fot. L. Święcki); Widok zamku w Czersku
(ryc. Napoleona Ordy - Album widoków polskich, t. VIII)
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]