GG polski, Dziennikarstwo, Współczesne systemy polityczne, materiały z maila
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Dr Stanisław Fel
Katedra Katolickiej Nauki Społecznej i Etyki Społeczno-Gospodarczej
Wydział Nauk Społecznych Katolickiego
Uniwersytetu Lubelskiego
Podmioty pozarządowe w
global governance
Rozwojowi procesu globalizacji towarzyszą próby jego opisu i tworzenia
teorii. Coraz bardziej oczywista staje się także świadomość konieczności wy-
pracowania zasad, które wyznaczałyby kierunki tego procesu. Wysiłki takie
stanowią centralny element różnych koncepcji światowego kierowania (
global
governance
), które rozwijane są szczególnie intensywnie od początku lat dzie-
więćdziesiątych ubiegłego stulecia. W dyskusjach dotyczących globalizacji
nie wskazuje się jednak dostatecznie na słabe i mocne strony tego podejścia
oraz nie uwzględnia się zasadniczych różnic pod względem metody i treści
poszczególnych tej teorii. Celem niniejszego artykułu jest najpierw prezenta-
cja szkicu rozwoju światowego kierowania zakończona próbą jego określenia,
a następnie ukazanie wielości i różnorodności jego koncepcji oraz na tym tle
statusu obywatelskich i gospodarczych podmiotów pozarządowych w proce-
sach globalizacyjnych.
Etapy RozWojU
global governance
Wraz z rozwojem globalnych relacji i współzależności prowadzona jest od
pewnego czasu dyskusja na temat konsekwencji tego procesu. Impulsy do tego
dał dokument końcowy Komisji północ – południe ds. problemów Rozwoju
sformułowany pod przewodnictwem byłego kanclerza Niemiec Willego Brandta
(stąd też zwany Raportem Brandta) z roku 1980
1
oraz ogłoszony w 1987 roku
Raport Komisji Brundtlanda
Our Common Future
, w którym po raz pierwszy
1
por. F. Nuscheler (Hrsg.),
Entwicklung und Frieden im 21. Jahrhundert. Zur Wirkungsgeschichte
des Brandt-Berichts
, Bonn 2000.
184
StaNISłaW FEL
zaprezentowano ideę zrównoważonego rozwoju, podkreślając równocześnie „ko-
nieczność globalnie uzgodnionych strategii działania”
2
.
Kolejnym kamieniem milowym były konferencje światowe w latach dzie-
więćdziesiątych XX wieku, które ujawniły jakościową zmianę polityki między-
narodowej, dostrzegalną także dla szerszej, światowej opinii publicznej
3
. Stało
się przy tej okazji oczywiste, że skuteczność i zasięg polityki poszczególnych
państw jest ograniczony, a co za tym idzie, niezbędna jest nasilona współpraca
międzynarodowa. ponadto uświadomiono sobie, że w obszarze państw narodo-
wych, na polu ponadnarodowym (np. UE, aSEaN) i globalnym coraz bardziej
znaczący wpływ zdobywają nowe, pozarządowe podmioty – przede wszystkim
transnarodowe przedsiębiorstwa i międzynarodowe społeczeństwo obywatelskie.
Wpływ ten jest na tyle silny, że pojawiają się głosy ostrzegające wręcz przed
niebezpieczeństwem prywatyzacji polityki światowej
4
.
Gdy idzie natomiast o teoretyczne ujęcie tych procesów, pionierski wkład
wnieśli: waszyngtoński politolog james Rosenau oraz jego kolega z Frankfurtu
nad Menem Ernst otto Czempiel we wspólnie opublikowanej pracy
Governace
without Government
5
. podejście w niej zawarte stało się wiodącą ideą
global go-
vernance
. Wprowadzili oni po raz pierwszy kategorię
governance
w znaczeniu
różnych form sterowania procesami, które obejmują zakres od nieformalnych
umów aż po formalne instytucje wyposażone w instrumenty siłowej realizacji
swoich decyzji. odróżniono pojęcie
governance
od klasycznego pojęcia
go-
vernment
, które oznacza działanie rządu oparte na prawie i państwowym mono-
polu przymusu. odzwierciedlono tym samym fakt, że globalne struktury mają
policentryczny charakter. Nie są zatem wykończonym, trwale zdefiniowanym
tworem, lecz stanowią dynamiczną sieć ciągle zmieniających się relacji między
różnymi aktorami.
Istnieje wiele definicji
global governance
. trafnym, jakkolwiek zbyt ogól-
nym określeniem wydaje się być nazwanie światowego kierowania globalnym
zarządzaniem współzależnością. Ma ono charakter procesu, w którym godzi się
różne interesy i podejmuje współdziałanie. Definicję tę dobrze uzupełnia wło-
ska ekonomistka Simona Beretta, wskazując na cel tego zarządzania. Według
niej „(...)
governance
oznacza zdolność przeznaczania i nakierowywania tych
2
V. Hauf (Hrsg.),
Unsere Gemeinsame Zukunft. Der Brundtland-Bericht der Weltkommission für
Umwelt und Entwicklung
, Greven 1987.
3
por. t. Fues, B. I. Hamm (Hg.),
Die Weltkonferenzen der 90er Jahre. Baustellen für Global Go-
vernance
, Bonn 2001.
4
por. t. Brühl (Hrsg.),
Die Privatisierung der Weltpolitik. Entstaatlichung und Kommerzialisie-
rung im Globalisierungsprozess
, Bonn 2001; j. K. Galbraith,
Gospodarka niewinnego oszustwa
, War-
szawa 2005, s. 49–53.
5
j. Rosenau, E. o. Czempiel,
Governance without Government
, Cambrigde 1992.
poDMIoty pozaRząDoWE W
global governance
185
relacji w stronę celu, którym jest dobro wspólne, poprzez procedury decyzyj-
ne, które z jednej strony są skuteczne – czyli przynoszą rezultaty, z drugiej są
uprawnione na poziomie globalnym”
6
. Głównymi podmiotami tych działań są
państwa narodowe, międzynarodowe instytucje, transnarodowe korporacje oraz
społeczeństwo obywatelskie.
RóżNoRoDNość Ujęć tEoRII
global governance
Nie zawsze zwraca się uwagę, że we współczesnych teoriach
global gover-
nance
bardzo różnie rozkładane są akcenty dotyczące jego rozmaitych aspek-
tów. W ujęciu deskryptywno-analitycznym uwaga badaczy skupia się na bada-
niu i analizie globalnych struktur i ich różnorodnych mechanizmów sterowania.
z kolei podejście polityczno-strategiczne akcentuje konieczność poszukiwania
strategii odpowiednich do zdiagnozowania i rozwiązania globalnych wyzwań.
poDEjśCIE EMpIRyCzNo-DESKRyptyWNE
james Rosenau podejmuje próbę opisu globalnych struktur, czyniąc punktem
wyjścia aktorów i ich różnorodne, dynamiczne relacje
7
. Dla celów analitycz-
nych wprowadza formalną konstrukcję sfer autorytetu (
spheres of authority
).
W świetle tego podejścia globalni aktorzy jawią się jako ci, którzy roszczą sobie
kompetencje (autorytet) w odniesieniu do określonych problemów globalnych.
Globalna opinia publiczna przyjmuje ten autorytet do wiadomości i akceptuje.
podkreślić należy jednak, że autorytet ten wywodzi się w mniejszym stopniu
z legitymizacji, a wiąże się raczej z wpływami, które przypisuje się poszczegól-
nym aktorom. poszczególne sfery autorytetu mają dynamiczny charakter, gdyż
przenikają się z innymi sferami, a poszczególni aktorzy mogą zarówno utracić
autorytet, jak i uzyskać nowy, w innych konfiguracjach.
z kolei Helmut Willke, socjolog z Bielefeldu, interpretuje relacje globalne
przy pomocy teorii systemu
8
. podział społeczeństwa na poszczególne systemy
funkcjonalne, które charakteryzują się własną logiką przekraczającą granice
państw, prowadzi do powstania na płaszczyźnie globalnej poszczególnych syste-
mów światowych (np. światowy system finansowy, system nauki). poszczególni
6
S. Beretta,
Ocena etyczna globalizacji
, [w:] j. Kupny, S. Fel,
Katolicka nauka społeczna. Pod-
stawowe zagadnienia z życia gospodarczego
, Katowice 2003, s. 247.
7
j. Rosenau,
Along the domestic-forein frontier. Exploring governance in a turbulent world
, Cam-
bridge 1997.
8
H. Willke,
Atopia. Studien zur atopischen Gesellschaft
, Frankfurt am Main 2001.
186
StaNISłaW FEL
aktorzy uczestniczą w danym systemie w takim zakresie, w jakim przyłączą się
do sposobu komunikowania w nim funkcjonującego. Możliwość kształtowania
społeczeństwa globalnego oznacza w tym wypadku konieczność zintegrowania
poszczególnych systemów za pomocą instrumentów politycznych.
Niewątpliwą zaletą tego rodzaju empiryczno-analitycznego podejścia na ba-
zie jednolitego i całościowego ujęcia wyjaśniającego (
grand theory
) jest otwarcie
nowych perspektyw dla zrozumienia globalnych struktur i ich kompleksowego
splotu relacji. jednak podejście to poddawane jest krytyce jako niewystarczają-
ce, gdyż zatrzymuje się ono na etapie opisu i interpretacji globalnych procesów,
a tylko w znikomym stopniu dostarcza wskazówek do ich kształtowania i kie-
rowania globalizacją. pomija ponadto niezwykle istotny aspekt etyczny tego
procesu
9
.
poDEjśCIE poLItyCzNo-StRatEGICzNE
z wymienionego powyżej powodu inne teorie
global governance
akcentują
o wiele mocniej konieczność poszukiwania strategii odpowiednich do zdiagno-
zowania i rozwiązania globalnych wyzwań. podejście to określane jest niekiedy
jako polityczno-strategiczne
10
. z reguły zawierają one mniej lub bardziej wyraź-
ne założenia o charakterze normatywnym lub też teleologicznym. Często jednak
pomija ich uzasadnienie
11
. Centralną rolę wydaje się tutaj odgrywać potrzeba
wprowadzania jakiejś formy demokratyzacji tego ponadrządowego kierowania.
propozycje w tym obszarze mają bardzo szeroki zakres i sięgają od poszuki-
wania alternatywy do właściwego dla neoliberalizmu sterowania opartego na
wolnej konkurencji
12
oraz mocniejszego uwzględnienia roli społeczeństwa oby-
watelskiego
13
poprzez zwiększenie decentralizacji
14
, aż po projekt globalnego
etosu
15
czy republiki światowej
16
.
9
por. F. j. Mazurek,
Podstawy moralno-prawne globalizacji gospodarczej
, w: E. okoń-Horodyń-
ska (red.),
Państwo narodowe a proces globalizacji
, Katowice 2000, s. 19-47.
10
U. Brand i.in. (Hrsg.),
Global Governance. Alternativen zur neoliberalen Globalisierung
, Mün-
ster 2000, s. 22.
11
Wyjątek w tym względzie stanowi koncepcja federalnej republiki światowej otfrieda Höffe.
12
U. Brand,
wyd. cyt.
13
B. Barber,
A Place for us. How to make Socety Civil and Democracy strong
, New york 1998.
14
R. Eicherberger, B. S. Frey,
Democtratic Governance for a Globalized World
, „Kyklos”
2 (2002), s. 265–288.
15
Komisja do spraw światowego Kierowania,
Nasze światowe podwórko. Raport Komisji do
spraw Światowego Kierowania
, tłum. G. Górska, Warszawa 1996.
16
o. Höffe,
Demokratie im Zeitalter der Globalisierung
, München 1999; a. Gamper,
A Glo-
bal Theory of Federalism: The Nature and Challenges of a Federal State
, „German Law journal”
10 (2005), www.germanlawjournal.com/article.php?id=635 (25.10.2005).
poDMIoty pozaRząDoWE W
global governance
187
RoLa poDMIotóW pozaRząDoWyCH – SpołECzEńStWa
oByWatELSKIEGo I GoSpoDaRKI pRyWatNEj
Nie pomniejszając w żaden sposób znaczenia pozostałych podmiotów
global
governance
, ukazany zostanie obecnie status podmiotów pozarządowych. W tym
zakresie postuluje się bądź to utworzenie jakiejś, opartej na prawie, światowej
władzy, bądź też włączenie w polityczne kształtowanie globalnego ładu pod-
miotów pozarządowych. W dyskusji tej operuje się często terminem podzielonej
suwerenności. ponieważ niektórzy autorzy termin ten interpretują jako postu-
lat odstąpienia przez państwo części swojej suwerenności na rzecz podmiotów
niepaństwowych, ważne wydaje się zbadanie ich obecnego statusu w procesach
globalizacyjnych.
pozyCja poDMIotóW pozaRząDoWyCH
W pRaWIE MIęDzyNaRoDoWyM
Nowożytne prawo międzynarodowe bazuje na suwerennych państwach, któ-
re swoje relacje regulują na drodze umów międzynarodowych lub też utartej
i sprawdzonej praktyki (prawo zwyczajowe). przez wieki państwa były jedyny-
mi podmiotami prawa międzynarodowego. jednak wraz z nasilaniem się relacji
międzynarodowych w połowie XIX wieku zaczęły powstawać pierwsze orga-
nizacje ponadnarodowe. z biegiem czasu także one zostały uznane za podmio-
ty prawa międzynarodowego. tym samym nastąpiło poszerzenie statusu pra-
wa międzynarodowego, jednak przy stosowaniu stopniowania podmiotowości
prawnej. Współcześnie, wobec wzrostu znaczenia tych podmiotów, prowadzi
się dyskusję o możliwości przyznania takiego statusu innym znaczącym akto-
rom pozarządowym. jedną z metod jest określanie podmiotowości prawnej na
podstawie norm prawa międzynarodowego. z tej perspektywy podmioty praw
i obowiązków prawa międzynarodowego mogą być postrzegane jako podmioty
prawa międzynarodowego różnego stopnia
17
. pozycja podmiotów pozarządo-
wych zależna jest wówczas od faktu, czy ich bezpośrednie prawa i obowiązki
wynikają z prawa międzynarodowego.
17
M. Hempel,
Die Völkerrechtssubjektivität internationaler nichtstaatlicher Organisationen
, Ber-
lin 1999, s. 81.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]