GROM jako instrument polityki zagranicznej i bezpieczeństwa RP,
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Dr Marcin Lasoń
10 XII 2005
Wojskowa Formacja Specjalna im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej
GROM jako instrument polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej.
Wstęp
W jednym z wywiadów generał Sławomir Petelicki, pierwszy dowódca Wojskowej Formacji
Specjalnej GROM imienia Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej powiedział, iż GROM „Jest
takim mięśniem polskiej polityki zagranicznej, bo gdybyśmy nie mieli GROM-u, to pewnie w ogóle by
się nie liczono z tym, co mówi polska dyplomacja”
Teza wydaje się na tyle śmiała i intrygująca, że
nie sposób przejść obok niej obojętnie. Tym bardziej, że poproszony o jej ocenę generał M. Bieniek
stwierdził: „generał Petelicki powiedział dużo różnych rzeczy, nie zamierzam go krytykować, ale
odsyłam do Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP i informacji o strategii obronności, gdzie można
znaleźć informacje, kto jest za co odpowiedzialny, jakie są kompetencje poszczególnych organów
państwa i zakres ich odpowiedzialności, łącznie z siłami zbrojnymi” i dalej „GROM to malutka
jednostka do wykonywania zadań specjalnych. O polskiej polityce zagranicznej decydują politycy, dla
których siły zbrojne są tylko instrumentem. Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP i dokumenty
dotyczące strategii obronności to pozycje, do których ja bym odesłał panów, którzy wypowiadają się
autorytatywnie o miejscu jednostki GROM”
.
Zgodnie z uwagami generała M. Bieńka warto zacząć analizę tego zagadnienia od ukazania
miejsca sił zbrojnych w polityce zagranicznej państwa. Kolejnym krokiem winno być ustalenie roli, jaką
odgrywają lub mogą odgrywać siły specjalne. W tym konkretnym wypadku analiza skoncentruje się na
jednostce GROM. Celem publikacji będzie przeprowadzenie analizy powyższych zagadnień i
ustalenie miejsca GROM w polityce bezpieczeństwa państwa oraz jej potencjału, jako instrumentu
polityki zagranicznej. Zatem podejmę próbę wskazania w jakim stopniu tego typu jednostka jest
wykorzystywana jako atut polityki zagranicznej oraz jakie jest jej umiejscowienie w systemie
bezpieczeństwa państwa- lub być powinno, by możliwości w niej drzemiące były w pełni
wykorzystane.
Publikacja oparta zostanie o dostępne źródła oraz materiały zawarte w opracowaniach
książkowych. Ze względu na specyfikę poruszanej tematyki część informacji nie jest dostępna,
dlatego tekst nie zawiera żadnych informacji niejawnych. Obok dokumentów szeroko cytowane są
wypowiedzi rozmówców, z którymi autor przeprowadzał wywiady na omawiany temat np. ze
Sławomirem Petelickim, Krzysztofem Kozłowskim, czy Pawłem Grasiem. Ze źródeł prasowych na
podkreślenie zasługują informacje zwarte w artykułach S. M. Katza, uznawanego za specjalistę w
dziedzinie sił specjalnych. Równie szeroko tekst odwołuje się do informacji i opracować zawartych na
stronach internetowych. Z opracowań książkowych warto podkreślić publikację Huberta
Królikowskiego „Działania specjalne w strategii wojskowej III Rzeczypospolitej Polskiej” Siedlce 2005,
1
Nieprzygotowani na atak, rozmowa A. Talagi z S. Petelickim i P. Mosznerem
2
O polskim wojsku, siłach specjalnych i misji w Iraku, rozmowa M. Lasonia z M. Bieńkiem
1
Henryka Hermanna „Działania specjalne (wczoraj- dziś- jutro)” Toruń 2002 oraz Ireneusza
Topolskiego „Siła militarna w polityce zagranicznej Federacji Rosyjskiej” Lublin 2004. Podstawą
informacji na temat jednostki GROM (oprócz materiałów źródłowych ) są liczne publikacje na jej temat
np. Jarosław Rybak „GROM.PL Tajne operacje w Afganistanie, Zatoce Perskiej i Iraku” Warszawa
2005. Zebrana literatura uzupełniona źródłami pozwala w sposób rzetelny zrealizować stawiany przez
autora cel pracy. Szczegółowe informacje dotyczące wykorzystywanych materiałów zawarte są w
przypisach.
1. Siły zbrojne jako instrument polityki zagranicznej państwa.
Nie wnikając w występującą w literaturze przedmiotu mnogość definicji możemy stwierdzić za
profesorem E. Cziomerem, iż polityka zagraniczna państwa jest to: „proces formułowania i realizacji
interesów narodowo-państwowych w stosunku do innych państw i uczestników systemu
międzynarodowego.”
Z definicji jasno wynika, że jest ona jedynie funkcją polityki wewnętrznej
państwa, pełni zatem wobec niej funkcję służebną. Siła militarna (potencjał militarny) jest jednym z
wyznaczników decydujących o możliwościach państwa w polityce zagranicznej. Stanowi również
jeden ze środków jej realizacji, obok politycznego i prawnego, ekonomicznego i psychologicznego
Zatem siły zbrojne w poważnym zakresie decydują o realizacji podstawowych celów polityki
zagranicznej, do których profesor J. Kukułka zalicza cele: egzystencjalne, koegzystencjalne i
funkcjonalne, określając jednocześnie ich zakres jako: zapewnienie bezpieczeństwa, wzrost siły
państwa i wzrost jego pozycji międzynarodowej
.
Pojęcie „siła militarna”- funkcjonującym w literaturze anglojęzycznej jako „power”
które w
literaturze przedmiotu jest szeroko omawiane
kryje w sobie wiele składników, które wpływają na brak
jednej powszechnie akceptowalnej definicji. Jest tak przede wszystkim ze względu na ciągły rozwój
przemysłu zbrojeniowego, a zatem środków prowadzenia walki, szczególnie widoczny w ostatnim
półwieczu i towarzyszący wyścigowi zbrojeń. Wystarczającym dowodem na tę tezę będzie powstanie
w okresie zimnej wojny- ze względu na rozwój jakościowy- nowej triady sił militarnych, a więc formacji
wyposażonych w broń ądrową, na które składają się: rakiety międzykontynentalne, rakiety
umieszczane na okrętach podwodnych oraz ciężkie bombowce dalekiego zasięgu przenoszące broń
jądrową. W ten sposób ukształtowała się triada atomowa, w miejsce tradycyjnej, a więc wojsk
lądowych, morskich i powietrznych
Ważnym powodem jest również zmieniające się miejsce i znaczenie sił zbrojnych w polityce
państwa, a przede wszystkim w polityce zagranicznej. Obecnie siła militarna jest tylko jednym ze
składników siły państwa, nie decyduje jednoznacznie o jego pozycji międzynarodowej
, bowiem
niezwykle ważne są również inne czynniki, np. potencjał gospodarczy czy naukowo- techniczny.
3
E. Cziomer, L. Zyblikiewicz Zarys współczesnych stosunków międzynarodowych, Warszawa 2004 str. 106
4
Tamże str. 122- 123
5
Za E. Cziomer, L. Zyblikiewicz Zarys... op. cit. str. 114
6
Zobacz szerzej B. Balcerowicz Obronność państwa średniego Warszawa 1997 str. 21- 23
7
Zobacz szerzej I. Topolski Siła militarna w polityce zagranicznej Federacji Rosyjskiej Lublin 2004 str. 15- 21
8
W. Malendowski Zbrojenia w Międzynarodowe stosunki polityczne pod redakcją W. Malendowskiego i Cz.
Mojsiewicza Poznań 1997 str. 300
9
Zobacz szerzej Z. Cesarz Współczesne problemy polityczne świata, Wrocław 1994 str. 17- 18
2
Zależnie od okresu historycznego sytuacja wyglądała odmiennie. Przyjmując za I. Topolskim, można
wyróżnić i scharakteryzować następujące epoki: przedindustrialną („kamienia i żelaza” 3000 r. p.n.e. –
1815), industrialną („pary” 1815- 1945), nuklearną („atomu” 1945- 1991) i informatyczną („krzemu”
1991, wojna w Zatoce Perskiej jako pierwsza w nowej epoce). Zostały one wyodrębnione ze względu
na czynnik postępu technologicznego i jego wpływ na siłę militarną państwa
. W epoce
przedindustrialnej siła militarna decydowała o sile państwa i była jego podstawowym instrumentem w
polityce zagranicznej, bez którego dyplomacja nie mogła się obejść. Służyła m.in. do podboju,
interwencji, pacyfikacji czy obrony własnej państwowości. W epoce industrialnej siła militarna
pozostawała decydującym składnikiem siły państwa, jednak co raz większe znaczenie zaczęła
zyskiwać gospodarka, która odpowiadała za kompleks przemysłu zbrojeniowego, zatem za niezbędny
składnik potencjału wojskowego. Dyplomacja, mając za sobą siłę militarną, mogła używać jej za
środek do prowadzenia klasycznych wojen, interwencji zbrojnych, utrzymywania stref wpływów,
narzędzie gróźb czy demonstracji siły. W epoce nuklearnej postęp naukowo techniczny całkowicie
odmienił znaczenie siły zbrojnej dla polityki zagranicznej państwa. Podstawowym jej komponentem
stała się broń jądrowa. To z powodu możliwości jej użycia podczas wojny w Korei w latach 1950- 1953
żadna ze stron nie osiągnęła ostatecznego zwycięstwa. Świadomie zrezygnowano z tego środka
prowadzenia walki, bowiem w innym wypadku mogłaby wybuchnąć trzecia wojna światowa- wojna
atomowa. Zatem podstawowy element siły militarnej stał się poniekąd bezużyteczny, bowiem jego
zastosowanie wiązałoby się w praktyce z brakiem zwycięzcy i groźbą zapanowania „pokoju
cmentarnego”. Pozostał jej zatem przede wszystkim czynnik odstraszania oraz użycie w nowej,
ograniczonej formie, jako tylko jednego ze środków polityki zagranicznej. Była wsparciem dla środków
dyplomatyczny, politycznych i ekonomicznych, a jednocześnie sama w znaczący sposób zależna od
potencjału gospodarczego i naukowo- technicznego. Siłę militarną w epoce nuklearnej polityka
zagraniczna wykorzystywała m.in. w następujący sposób: odstraszanie, wyścig zbrojeń, ochrona
własnej niezależności, interwencje zbrojne, inwazje oraz groźba użycia. W epoce informatycznej
tworzącej się obecnie siła militarna ma mieć niewielką rolę, ponieważ dominować będzie wiedza i
związany z nią potencjał techniczny i gospodarka. Dopiero w sytuacji, gdy zawiodą inne środki,
polityka zagraniczna sięgać ma po siły zbrojne składające się z nowoczesnych, mobilnych i
elastycznych jednostek wyposażonych w broń nowej generacji, które będą zdolne do rozwiązywania
problemów przed nimi postawionych, np. terroryzm, spory graniczne, migracje, przestępczość
międzynarodowa, proliferacja broni masowego rażenia. To właściwa rola dla sił specjalnych i stąd ich
stosowanie w konfliktach poniżej progu wojny. Zatem dochodzić będzie do sytuacji, gdy armie państw
znajdujących się jeszcze w określanej przez A. i H. Toffler tzw. „drugiej fali” ścierać się będą z
przeciwnikiem używającym już doktryny „trzeciej fali”
. Można się zgodzić, że do takie wojny już się
odbywają, jednak wątpliwym pozostaje sięganie do siły militarnej, jako ostatecznego środka polityki
zagranicznej, czyli wyczerpanie innych możliwości rozwiązania konfliktu.
Dlatego możemy przyjąć, że w tym okresie polityka zagraniczna państwa używa siły militarnej
poprzez interwencje zbrojne celem deklarowanym walki z terroryzmem międzynarodowym, ochrony
10
Zobacz szerzej I. Topolski Siła...op. cit. str. 23- 36
11
Zobacz szerzej A. Toffler, H. Toffler Wojna i antywojna, Warszawa 1998
3
praw człowieka, utrzymania pokoju międzynarodowego, czy nieproliferacji broni masowej zagłady.
Obok sił powietrznych (tzw. „wojna w białych rękawiczkach”, czyli precyzyjne, wręcz chirurgiczne
uderzenia z powietrza na cele naziemne- koncepcja zastosowana podczas interwencji NATO w
Kosowie począwszy od 24 III 1999 roku) najczęściej do wymienionych powyżej celów używa się sił
specjalnych, których zakres działań i skala zaangażowania ulega ciągłej ewolucji w kierunku
zwiększania ilości ich funkcji i zadań. Obok powyższego bezpośredniego użycia siły militarnej przez
politykę zagraniczną, pamiętać należy również o wykorzystywaniu jej poprzez tworzenie systemów
antyrakietowych (tarcza antyrakietowa), wywiad satelitarny i elektroniczny oraz infiltrowanie i
paraliżowanie sieci komputerowych przez specjalnie do tego celu wyszkolonych hakerów w
mundurach.
Podsumowując, zgodnie z definicją I. Topolskiego pod pojęciem siły militarnej należy
rozumieć: 1) kompleks militarno- przemysłowy (zakłady produkcyjne, ośrodki naukowo- badawcze,
poligony doświadczalne, surowce i materiały), 2) siły zbrojne (armia regularna, formacje paramilitarne,
wywiad, przeszkolone rezerwy, infrastruktura wojskowa). Jest ona częścią potencjału militarnego
państwa, który w danym okresie czasu może ono wykorzystać
. W podanej powyżej definicji brak
jest jednak w mojej ocenie niezwykle ważnego składnika współczesnych sil zbrojnych, którym są siły
specjalne, a które to nie dają się zamknąć w pojęciu „armia regularna”, czy też „formacje
paramilitarne”. Takie stanowisko postaram się szczegółowo uargumentować, chociaż już pobieżne
spojrzenie na źródła problemów epoki „krzemu” zdają się je potwierdzać.
2. Pojęcie działania i sił specjalnych.
Pojęcie sił specjalnych (Special Operations Forces- SOF) jest związane nieodłącznie z
działaniami specjalnymi (Special Operations- SO). Obowiązujące w USA określenie sił i zadań
specjalnych zamieszczono w „Doctrine for Joint Special Operations”
z 17 XII 2003 roku. Stwierdza
m.in, iż działania specjalne są to operacje przeprowadzane we wrogim lub politycznie wrażliwym
środowisku dla osiągnięcia celów o charakterze militarnym, politycznym, informacyjnym i/lub
ekonomicznym z wykorzystaniem środków, którymi nie dysponują siły konwencjonalne. Mogą być one
przeprowadzane niezależnie lub w związku z działaniami armii regularnej i agencji rządowych.
Działania specjalne wyróżnia od tradycyjnych m. in. stopień politycznego i fizycznego ryzyka,
stosowane techniki operacyjne i zależność od szczegółowego rozpoznania i wywiadu. Często są one
integralną częścią prowadzonej kampanii wojennej i pełnią wobec niej rolę służebną. Jednak
prowadzone są również zupełnie niezależnie i polegają np. na organizowaniu i szkoleniu partyzantek
czy armii innych państw, przeprowadzaniu ataków na wskazane cele, by wyeliminować potencjalne
zagrożenie czy działania antyterrorystyczne. H. Hermann po gruntownej analizie dostępnych w
literaturze definicji stwierdza, że współcześnie pod pojęciem działania specjalne rozumie się:
„kompleks przedsięwzięć o charakterze wojskowym, zmierzających do osłabienia potencjału
politycznego, ekonomicznego, militarnego i moralnego przeciwnika. Przedsięwzięcia te są
realizowane w sposób odmienny niż czynią to wojska regularne” i dalej „Działania specjalne prowadzą
12
Topolski Siła..., op. cit. str. 29
13
4
siły (wojska) specjalne, a także związki taktyczne (ZT) i związki operacyjne (ZO) sił zbrojnych w
zakresie swojego udziału w działaniach wojennych oraz również inne instytucje państwa i organizacje
spoza sił zbrojnych, np. agencje wywiadowcze itp. Wyspecjalizowanymi siłami, np. grupami
specjalnymi, oddziałami partyzanckimi, grupami sabotażowo- dywersyjnymi itp.”
H. Królikowski i K.
Piątkowski przedstawili zaś następującą definicję: „Działania specjalne są nieregularną formą walki,
stosowaną w czasie pokoju, jak i wojny, polegającą na osiąganiu celów strategicznych, niemożliwych
do osiągnięcia na drodze działań regularnych lub dyplomatycznych. Mogą być one prowadzone jako
działania samodzielne, lub wspierające inne formy działań. Działania specjalne są prowadzone w skali
taktycznej z wykorzystaniem czynnika zaskoczenia i innowacji taktycznych. Efekt działań specjalnych
w wymiarze politycznym jest strategiczny, a w wymiarze militarnym strategiczny lub operacyjny.”
Zatem autorzy podkreślają wymiar politycznych efektów działań sił specjalnych, które określają jako:
„formacje wojskowe lub paramilitarne, zawodowe (czasem improwizowane) przeznaczone i
wyszkolone do prowadzenia działań specjalnych samodzielnie lub we współpracy z innymi
jednostkami wojskowymi, paramilitarnymi oraz organizacjami rządowymi. Siły specjalne są formowane
spośród starannie wyselekcjonowanych żołnierzy pod kątem posiadanych warunków i predyspozycji
psychicznych oraz fizycznych, jak też zdolności do prowadzenia działań specjalnych”
Cechuje je
ciągły rozwój, co wiąże się ze zwiększaniem ilości stawianych przed nimi zadań a zatem i rodzajów
podejmowanych działań. Konieczność ciągłego rozwoju sił specjalnych i struktur w ramach jakich
funkcjonują podkreśla pułkownik rezerwy R. Polko stwierdzając, iż: „... nie jest możliwe utworzenie tak
elastycznej organizacji, która nie wymagałaby już żadnych zmian.” i dalej „Podstawą do
rozbudowy/przebudowy sił specjalnych byłyby realne potrzeby wynikające z przyjętej koncepcji polityki
państwa oraz prowadzonych analiz zdolności sił specjalnych.”
W wymiarze deklaratywnym z
konieczności rozbudowy sił specjalnych zdają sobie sprawę również decydenci: „Rozwój jednostek
specjalnych jest naturalnym rozwinięciem nowoczesnej doktryny militarnej, która zakłada tworzenie
wysoce wyspecjalizowanych sił, w pełni uzawodowionych, zdolnych do realizacji różnorodnych i
specyficznych celów. Tworząc stosunkowo niewielkie i wyspecjalizowane jednostki uzyskuje się
możliwość osiągania różnorodnych celów będących poza zasięgiem możliwości zwykłych jednostek
wojskowych.”
Niestety świadomość tej naturalnej konieczności nie idzie w parze z podejmowaniem
działań na rzecz jej realizacji.
Zakres działań sił specjalnych zwiększa się stale
. Z początkowo wyodrębnianych rodzajów,
takich jak: partyzanckie, dywersyjno- rozpoznawcze, przeciwpartyzanckie, sabotażowe i
psychologiczne
poprzez ich rozwinięcie do form działań: szturmowych, rajdowych, dywersyjnych,
14
H. Hermann Działania specjalne (wczoraj, dziś, jutro), Toruń 2002 str. 21
15
H. Królikowski, K. Piątkowski Miejsce sił specjalnych w systemie obronnym RP, w Nowa technika wojskowa
3/2004 str. 15 oraz podobna definicja H. Królikowski Działania specjalne w strategii wojskowej III
Rzeczypospolitej Polskiej, Siedlce 2005 str. 105
16
H. Królikowski Działania... op. cit. str. 106
17
R. Polko Siły specjalne w polityce bezpieczeństwa państwa www.stosunki.pl/main243826020210,2,yisvp.htm
18
Ministerstwo Obrony Narodowej, Jednostki specjalne Wojska Polskiego
19
Zobacz szerzej M. Brailey Not many jobs take a whole army: Special operations forces and the revolution in
20
H. Hermann Działania..., op. cit., str. 22
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]