Fundusz Pracy jako źródło finansowania zadań z zakresu promocji zatrudnienia i instytucji rynku pracy(1), ...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Dorota Klembowska
Katedra Ekonomii i Polityki Gospodarczej
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
e-mail: dorota_klembowska@sggw.pl
FUNDUSZ PRACY JAKO ŹRÓDŁO FINANSOWANIA
ZADAŃ Z ZAKRESU PROMOCJI ZATRUDNIENIA I
INSTYTUCJI RYNKU PRACY
Wstęp
Do końca 2001 roku służby zatrudnienia funkcjonowały w ramach
systemu zależności liniowej. Regionalne urzędy pracy podlegały wojewódzkim
urzędom pracy, a te z kolei podlegały Krajowemu Urzędowi Pracy, który był
podległy ministrowi właściwemu do spraw pracy. Po reformie administracyjnej
i likwidacji Krajowego Urzędu Pracy (marzec 2002 r.) wprowadzono system
horyzontalny, polegający na całkowitej decentralizacji służb zatrudnienia.
Reforma wprowadziła daleko idące zmiany w systemie terenowych służb
zatrudnienie. Od tego momentu wojewódzkie urzędy pracy podlegają
wyłącznie samorządom wojewódzkim, natomiast powiatowe urzędy pracy
podlegają starostom i samorządom powiatowym. Teoria i praktyka
potwierdziły, że wykorzystanie publicznych środków pieniężnych jest tym
bardziej efektywne, im dysponenci tych środków oraz realizatorzy zadań są
bliżej społeczności, na rzecz której działają [Podstawka, 2005]. Jednak
pomimo zmian miejsca
i funkcji publicznych służb zatrudnienia i ich
decentralizacji główne źródło finansowania polityki rynku pracy (Fundusz
Pracy) pozostało całkowicie centralizowane [Kabaj 2004].
Celem artykułu jest przedstawienie poziomu wydatków i źródła ich
finansowania na realizację zadań wyznaczonych publicznym służbom
zatrudnienia ze szczególnym uwzględnieniem Funduszu Pracy.
Instytucje rynku pracy w Polsce
Sieć instytucji publicznych rynku pracy w Polsce tworzą minister
właściwy do spraw pracy oraz publiczna służby zatrudnienia do których zalicza
się organy zatrudnienia, powiatowe i wojewódzkie urzędy pracy, urząd
obsługujący ministra do spraw pracy oraz urzędy wojewódzkie. W Polsce skład
publicznych służb zatrudnienia tworzy 16 wojewódzkich urzędów pracy oraz
338 urzędów powiatowych wraz z ich filiami, które obsługują 379 powiatów.
W urzędach tych zatrudnionych jest 19,9 tys. osób, w tym 17,6 tys. stanowią
pracownicy powiatowych urzędów pracy.
Do głównych zadań publicznych służb zatrudnienia należy udzielanie
pomocy osobom poszukującym pracy i bezrobotnym poprzez świadczenie
usług z zakresu pośrednictwa pracy i poradnictwa zawodowego (w tym usług
EURES), szkoleń i subsydiowania zatrudnienia oraz realizacja programów
wspierających regionalne i lokalne rynki pracy [Męcina 2006].
Uzupełnienie systemu publicznych służb zatrudnienia stanowią
Ochotnicze Hufce Pracy (OHP), agencje zatrudnienia, instytucje szkoleniowe,
instytucje dialogu społecznego oraz instytucje partnerstwa lokalnego.
Ochotnicze Hufce pracy podlegają administracji rządowej. Działania OHP
skierowane są do młodzieży zagrożonej wykluczeniem społecznym oraz
bezrobotnych do 25 roku życia. Ochotnicze Hufce Pracy prowadzą działania z
zakresu kształcenia, wychowania oraz organizują zatrudnienie osób które nie
ukończyły szkoły podstawowej lub gimnazjum, bezrobotnych do 25 roku życia
oraz uczniów i studentów. Instytucje te w swojej strukturze posiadają jednostki
zajmujące się pośrednictwem pracy, doradztwem zawodowym i orientacją
zawodową. W ramach OHP działa 49 młodzieżowych biur pracy i 60 ich filii,
114 klubów pracy oraz 49 mobilnych centrów informacji zawodowej i 21
młodzieżowych centrów kariery [MPiPS, 2006]. Ochotnicze Hufce Pracy nie
posiadają osobowości prawnej ani własnego majątku, gospodarują
wyodrębnioną częścią Skarbu Państwa. Wydatki OHP powinny być
finansowane ze środków budżetu państwa, dopuszcza się dyspozycję środkami
z wyodrębnionych rachunków Funduszu Pracy.
Rozwijający się rynek usług pośrednictwa pracy i doradztwa
zawodowego wymusił wprowadzenie zmian w modelu rynku pracy. Oprócz
publicznych służb rynku pracy zadania z zakresu promocji zatrudnienia
realizują podmioty niepubliczne takie jak agencje zatrudnienia.
Liczba agencji
zatrudnienia wzrasta. W 2003 r. zarejestrowanych było 384 agencje,
natomiast w 2005 r. liczba ich wzrosła do 1979 [MPiPS 2005, 2008].
Wsparcie niepublicznych agencji i instytucji działających na rzecz rynku pracy
powinno przynieść korzyści w postaci zwiększenia oferty usług dla osób
poszukujących pracy oraz zwiększenie dostępności do baz danych o wolnych
miejscach pracy.
Instytucje szkoleniowe które posiadają wpis do rejestru instytucji
szkoleniowych prowadzonych przez wojewódzkie urzędy pracy mogą uzyskać
zlecenie organizacji i prowadzenia szkoleń dla bezrobotnych i poszukujących
pracy finansowane ze środków publicznych. Urzędy pracy mogą zlecać
szkolenia m.in. szkołom średnim, policealnym i wyższym, ośrodkom
doskonalenia/dokształcania zawodowego, fundacjom, stowarzyszeniom oraz
osobom fizycznym.
Wydatki publiczne związane z finansowaniem zadań z zakresu polityki
rynku pracy w latach 2000-2005
W latach 2000-2005 na zasiłki dla bezrobotnych i świadczenia
przedemerytalne wydano 34 997,4 mln zł. Z analizy danych w tabeli 1
wynika, że udział zasiłków i wydatków pochodnych (składek od zasiłków)
ma tendencję malejącą (w 2000 r. 90,2%, w 2004- 58%). Korzystna
zamiana struktury wydatków jest spowodowana między innymi
przekazaniem wypłat zasiłków i świadczeń przedemerytalnych do ZUS ale
również zmniejszeniem się przeciętnej liczby wypłacanych zasiłków dla
bezrobotnych z 552,6 tys. w 2001 r. do 371,1 tys. w 2005r (pomimo wzrostu
przeciętnej kwoty brutto zasiłku dla bezrobotnych z 441 zł w 2001 r. do 507
zł w 2005 r.) [MPiPS, 2007]. Spadek udziału wydatków na instrumenty
pasywne stwarza możliwość wykorzystania większe puli środków na inne
zadania realizowane w ramach aktywnej polityki rynku pracy.
Tabela 1. Struktura wydatków ponoszonych ze środków publicznych w
latach 2000-2005
Wyszczególnienie
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Wydatki ogółem
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
Zasiłki dla bezrobotnych
36,3
32,6
30,9
25,5
26,7
35,6
Świadczenia i zasiłki przedemerytalne
30,4
32,6
42,7
44,7
38,7
0,0
Inne zasiłki
11,5
15,1
11,4
8,6
8,6
10,8
Składki od zasiłków dla bezrobotnych
12,0
10,5
9,9
8,2
8,5
11,6
Obsługa zadłużenia Funduszu Pracy
0,0
0,0
0,8
0,9
2,7
3,6
Pozostałe wydatki
9,9
9,2
4,3
12,2
14,7
38,4
Źródło: Instytut Badań nad Gospodarką Narodową
Zwiększanie udziału wydatków na aktywne instrumenty rynku pracy nie
stanowi absolutnego panaceum na przezwyciężenie problemów z
bezrobociem ponieważ nie tworzy się nowych miejsc pracy, stwarza
natomiast możliwość podtrzymanie aktywności zawodowej, przyczynia się
do zahamowania utraty kwalifikacji i umiejętności zawodowych (szerzej w:
Kwiatkowski, 2006].
Zwiększył się również udział wydatków na obsługę zadłużenia Funduszu
Pracy z 0,8 % w 2003 r. do 3,6% w 2005 r.
Promocja zatrudnienia i realizacja zadań publicznych służb zatrudnienia
związane jest głównie z wydatkami trzech instytucji: Funduszu Pracy, urzędów
pracy oraz Ochotniczych Hufców Pracy. W latach 2000-2005 te trzy instytucje
na wydały łącznie 54 172,2 mln złotych, w tym wydatki Funduszu Pracy
stanowiły 94,2% wydatków, Urzędów Pracy - 4,7% wydatków, natomiast
udział OHP wynosił 1,1% wydatków (tab. 2).
Tabela 2. Struktura wydatków na zadania związane z promocją zatrudnienia
w latach 2000-2005
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2000-
2005
Wyszczególnienie
Fundusz Pracy
94,4
94,7
95,5
95,3
93,7
88,0
94,2
Urzędy Pracy w tym:
4,3
4,3
3,7
3,8
5,1
10,1
4,7
-wojewódzkie urzędy
pracy
0,0
0,5
0,5
0,5
1,1
3,1
0,8
-powiatowe urzędy
pracy
4,3
3,8
3,2
3,3
4,0
7,0
3,8
OHP
1,3
1,0
0,9
0,9
1,2
2,0
1,1
Źródło: Instytut Badań na Gospodarką Narodową na podstawie materiałów
sprawozdawczych Ministerstwa Finansów
W 2005 roku nastąpiło zmniejszenie udziału wydatków na promocję
zatrudnienia z dwóch powodów. Po pierwsze od 2005 roku zostały wyłączone z
wydatków Funduszu Pracy świadczenia i zasiłki przedemerytalne, które
stanowiły istotne obciążenie funduszu. Po drugie na zmniejszenie wydatków
wpłynął brak dotacji z budżetu państwa. Finansowanie wypłat zasiłków i
świadczeń przedemerytalnych przejął Zakład Ubezpieczeń Społecznych wraz z
adekwatną dotacją budżetową na ten cel.
Zauważalny jest wzrost udziału wydatków urzędów pracy (tab.2). Jedną
z przyczyn wzrostu wydatków urzędów pracy może być wzrost wydatków
płacowych, zarówno w powiatowych jak i w wojewódzkich urzędach pracy
realna dynamika wynagrodzeń znacznie przewyższała wskaźnik wzrostu dla
całego sektora finansów publicznych [Misiąg, Tomalak, 2006]. Wstąpienie
Polski do Unii Europejskiej rozszerzyło zadania publicznych służb zatrudnienia
co również wpłynęło na wzrost zatrudnienia
1
i zwiększenie wydatków tych
instytucji.
W tabeli 3 przedstawiono wydatki Funduszu Pracy w stosunku do PKB.
Jak wynika z analizy danych, udział ogólnych wydatków Funduszu Pracy w
PKB wykazywał tendencję wzrostową do 2003 r. W następnych latach udział
ten uległ znacznemu zmniejszeniu. Ten fakt może być niepokojący,
1
W 2003 roku w wojewódzkich urzędach pracy zatrudnionych było 1450 osób, w 2006 - 2 325 osób
(wzrost o 60 % w stosunku do 2003 roku). W powiatowych urzędach pracy dynamika zatrudnienia
jest dużo mniejsza- w 2006 roku zatrudnionych było 17 608 osób (wzrost o ok. 8% w stosunku do
2003 r.) [Informacja o instytucjonalnej obsłudze rynku pracy,
[ Pobierz całość w formacie PDF ]