Gawor- Antyglobalizm itd,
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
PROBLEMY EKOROZWOJU
2006, vol. 1, No 1, str. 41-48
Antyglobalizm, alterglobalizm i filozofia zrównowa
Ň
onego rozwoju
jako globalizacyjne alternatywy
Anti-globalism, alter-globalism and the philosophy
of sustainable development as global alternatives
Leszek Gawor
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Wydział Filozofii i Socjologii, Instytut Filozofii,
ul. M. Curie-Skłodowskiej 4, 20-031 Lublin, e-mail: gaad@epf.pl
Streszczenie
Artykuł przedstawia trzy alternatywne strategie dotycz
Ģ
ce rozwoju ludzko
Ļ
ci (ka
Ň
da w aspektach: społecznym,
politycznym i ekonomicznym). Koncepcje te powstały jako opozycja do procesów globalizacji, które maj
Ģ
znacz
Ģ
cy
wpływ na współczesn
Ģ
gospodark
ħ
wolnorynkow
Ģ
.
Antyglobalizm przedstawiono jako zdecydowan
Ģ
krytyk
ħ
globalizacji, alterglobalizm wskazuje na znaczenie społecznej
wra
Ň
liwo
Ļ
ci wobec procesów globalizacji, natomiast rozwój zrównowa
Ň
ony sygnalizuje konieczno
Ļę
gł
ħ
bokiej
przebudowy obecnego systemu ekonomicznego i politycznego. Wszystkie te tendencje maj
Ģ
wspólny cel – dobrobyt
ludzko
Ļ
ci.
Abstract
Anti-globalism, alter-globalism and sustainable development as an alternative to globalism – the article presents three
alternative strategies concerning the development of humanity (each in the social, political and economical aspects).
These concepts were created in opposition to globalization processes that are exerting a major influence on the modern
world’s free market economy.
Anti-globalism is presented as a determined criticism of globalization, while alter-globalism indicates the importance of
social sensibility towards globalization processes and sustainable development points out that a profound reconstruction
of present economicand political structures is needed. However, all of these trends share a common purpose in the
prosperity of mankind.
Oszałamiaj
Ģ
cy post
ħ
p cywilizacyjny ludzko
Ļ
ci,
który dokonał si
ħ
w XIX i XX wieku, od kilkudziesi
ħ
ciu
ostatnich lat coraz wyra
Ņ
niej poczyna ujawnia
ę
negatywne skutki. Nie chodzi tu tylko o nienad
ĢŇ
anie za
owym post
ħ
pem moralno
Ļ
ci, czego dobitnym
przykładem s
Ģ
coraz bardziej wyrafinowane i skuteczne
„technologie wojenne”, czy ci
Ģ
gle obecne w
Ļ
wiecie
zjawiska głodu i ubóstwa. Co najmniej od Rousseau
mamy
Ļ
wiadomo
Ļę
o niewspółmierno
Ļ
ci
cywilizacyjnego post
ħ
pu i rozwoju moralno
Ļ
ci [1].
Rzecz dotyczy kwestii bardziej fundamentalnej –
mianowicie przetrwania ludzko
Ļ
ci postawionej
współcze
Ļ
nie w obliczu ostatecznych zagro
Ň
e
ı
ze strony
niekontrolowanego cywilizacyjnego rozwoju. W tym
kontek
Ļ
cie wymienia si
ħ
nast
ħ
puj
Ģ
ce niebezpiecze
ı
stwa
dla istnienia człowieka i jego otoczenia:
wojna
termonuklearna, zanieczyszczenie
Ļ
rodowiska
naturalnego, przeludnienie, problem wy
Ň
ywienia,
ko
ı
cz
Ģ
ce si
ħ
surowce naturalne, dystans mi
ħ
dzy
Południem a Północ
Ģ
, terroryzm, choroby cywilizacyjne
i bezrobocie [2].
Do tych zagro
Ň
e
ı
(ale jednocze
Ļ
nie i nadziei),
odnosz
Ģ
cych si
ħ
głównie do jako
Ļ
ci
Ň
ycia
współczesnego człowieka, coraz cz
ħĻ
ciej zalicza si
ħ
ci
Ģ
gle narastaj
Ģ
ce procesy globalizacyjne. Tendencje te
s
Ģ
aktualnie powszechnie konstatowane oraz do
Ļę
wszechstronnie opisane [3].
Nie wnikaj
Ģ
c w ró
Ň
nice definicyjne poj
ħ
cia
globalizacji, najogólniej, ujmuje si
ħ
j
Ģ
w tym artykule
jako aktualnie, w ostatnich trzydziestu latach,
formułuj
Ģ
cy si
ħ
ostatni etap industrializacji
(kapitalizmu), przybieraj
Ģ
cy posta
ę
specyficznej
społecznej organizacji o zasi
ħ
gu
Ļ
wiatowym, opartej na
multimedialnych technologiach, charakteryzuj
Ģ
cej si
ħ
ponadpa
ı
stwow
Ģ
dyfuzj
Ģ
kapitału i zasad
Ģ
wolnego
handlu w dziedzinie gospodarki oraz upodobnianiem si
ħ
wzorów kultury, szczególnie w wydaniu masowym. Jest
w tym sensie globalizacja okre
Ļ
lon
Ģ
koncepcj
Ģ
rozwoju
społeczno-gospodarczego, wynikaj
Ģ
c
Ģ
głównie z zasad
neoliberalizmu, szczególnie tego w wydaniu A. von
Hayeka i M. Friedmana. Podkre
Ļ
la si
ħ
w tym uj
ħ
ciu
wielopłaszczyznowo
Ļę
procesów globalizacyjnych;
42
Leszek Gawor/Problemy Ekorozwoju nr 1 (2006), 41-48
wyst
ħ
puj
Ģ
one w dziedzinach
Ň
ycia gospodarczego,
politycznego, ekologicznego, informacyjnego,
kulturowego i społecznego. Zwraca si
ħ
te
Ň
uwag
ħ
na
specyficzne wła
Ļ
ciwo
Ļ
ci globalizacyjnej epoki, jakimi
s
Ģ
: deterytorializacja zjawisk i procesów społecznych,
powstanie ponadpa
ı
stwowej, ponadnarodowej i ponad-
cywilizacyjnej przestrzeni społecznej oraz generowanie
nowej, zunifikowanej jako
Ļ
ci
Ň
ycia człowieka
w płaszczy
Ņ
nie tak indywidualnej, jak i zbiorowej [4].
Tak ujmowana globalizacja w obszarze społecznej
percepcji jest ró
Ň
nie waloryzowana. Z jednej strony,
najcz
ħĻ
ciej, jest traktowana jako zagro
Ň
enie dla
dalszego rozwoju ludzko
Ļ
ci. Wskazuje si
ħ
tu m.in. na
dyktat „zysku”, jako naczelnej zasady społecznego
rozwoju, przy jednoczesnym po
Ļ
wi
ħ
ceniu spraw dobra
publicznego (cho
ę
by w zakresie ekologii); na
podporz
Ģ
dkowanie gospodarek pa
ı
stwowych
ponadnarodowym korporacjom i instytucjom
finansowym; na wzrost ubóstwa, strukturalnego
bezrobocia i dysproporcji w dystrybucji
wyprodukowanych dóbr (zasada 20-80 %); na
ubezwłasnowolnienie pa
ı
stw narodowych; na
uniformizacj
ħ
kultury i jej „macdonaldyzacj
ħ
”; wreszcie
na powstanie ukrytego
Ļ
wiatowego centrum
dyspozycyjnego. Z drugiej strony, ubolewaj
Ģ
c nad
niektórymi aspektami globalizacji, zaznacza si
ħ
obiektywny jej charakter i szans
ħ
, przy rozumnym
wykorzystaniu jej mechanizmów, na pokonanie
trudno
Ļ
ci stoj
Ģ
cych przed dalszym rozwojem ludzko
Ļ
ci,
przykładowo takich jak: głód, wojny narodowe, praca
zarobkowa czy powszechny dost
ħ
p do elementarnej
edukacji. Problem globalizacji staje si
ħ
aren
Ģ
dyskusji
nad kierunkami rozwoju społecze
ı
stwa ludzkiego, jego
zagro
Ň
eniami i nadziejami.
Niniejszy tekst dotyczy prezentacji krytycznych
i alternatywnych opcji zajmowanych wobec procesów
globalizacyjnych. Do tych o najwi
ħ
kszym i najdo-
nio
Ļ
lejszym znaczeniu zaliczy
ę
nale
Ň
y ruchy
antyglobalizmu
i
alterglobalizmu
oraz koncepcj
ħ
zrównowa
Ň
onego rozwoju
(
sustainable development).
znajduj
Ģ
si
ħ
w tym antyglobalistycznym froncie
wszyscy ci, dla których, jak pisz
Ģ
Micklethwait
i Wooldridge, globalizacja z ró
Ň
nych wzgl
ħ
dów stanowi
bezpo
Ļ
rednie zagro
Ň
enie [6].
Ruch antyglobalistyczny narodził si
ħ
w 1999 roku
w Seattle, gdzie około 50 tysi
ħ
cy demonstrantów
gwałtownie wyraziło sprzeciw wobec obrad
ĺ
wiatowej
Organizacji Handlu maj
Ģ
cych wypracowa
ę
nowy model
ładu ekonomicznego
Ļ
wiata. Sprzeciw wobec owego
swoistego dyktatu instytucji finansowych zaowocował
zerwaniem tego posiedzenia, co przez protestuj
Ģ
cych
zostało okrzykni
ħ
te pierwszym antyglobalistycznym
zwyci
ħ
stwem [7]. Dotychczasowa historia
antyglobalizmu ł
Ģ
czy si
ħ
Ļ
ci
Ļ
le z protestami, cz
ħ
stokro
ę
gwałtownymi, przeciw ró
Ň
norakim „ekonomiczno-
globalistycznym szczytom” i wyznaczona jest
miejscami ich obrad: Praga – wrzesie
ı
2000, Davos –
luty 2001, Genua – lipiec 2001, czy Warszawa –
sierpie
ı
2004. Pierwsz
Ģ
prób
ħ
integracji ruch
antyglobalistyczny podj
Ģ
ł na zlocie w Porto Alegre
(Brazylia) na przełomie stycznia i lutego 2002 roku.
Kontestacja globalistycznych tendencji na tym
gruncie, w najogólniejszy zarysie, przeprowadzana jest
na płaszczy
Ņ
nie ekonomicznej, politycznej i kulturowej.
Zasadniczym niebezpiecze
ı
stwem ze strony
procesów globalizacyjnych dla człowieka współ-
czesnego s
Ģ
negatywnie oceniane przez antyglobalistów
procesy ekonomiczne determinowane ide
Ģ
wolnego
handlu i swobodnego przepływu kapitału oraz zasad
Ģ
konieczno
Ļ
ci ci
Ģ
głego wzrostu gospodarczego.
Sprowadza si
ħ
takie nastawienie do zdecydowanego
prymatu ekonomii nad polityk
Ģ
społeczn
Ģ
w skali
Ļ
wiata. Mniej zwraca si
ħ
uwagi na społeczne skutki
„turbokapitalizmu” (okre
Ļ
lenie E. Luttwaka),
przywi
Ģ
zuj
Ģ
c wi
ħ
ksze znaczenie do ekonomicznych
wyników. Głównymi efektami stosowania tych
zasadniczych dla neoliberalnej gospodarki reguł s
Ģ
:
wzrost strukturalnego bezrobocia w krajach ubogich,
przenoszenie produkcji do krajów III
Ļ
wiata i obni
Ň
anie
tam płac, czy te
Ň
wzrost podziałów społecznych (bogaci
– biedni), w obr
ħ
bie poszczególnych krajów, jak
i w skali globu. Inn
Ģ
jeszcze kwesti
Ģ
jest koncentracja
kapitału
Ļ
wiatowego w r
ħ
kach niewielkiej grupy,
narzucaj
Ģ
cej sw
Ģ
wizj
ħ
gospodarki całemu globowi [8].
Zjawisko to (neoliberalizm najogólniej) trafnie zostało
okre
Ļ
lone przez Noama Chomskiego jako „socjalizm
dla bogatych” [9]. Rodzi to w sumie, w zdecydowanej
wi
ħ
kszo
Ļ
ci populacji, poczucie niestabilno
Ļ
ci
ekonomicznej,
Ň
yciowej niepewno
Ļ
ci i społecznej
frustracji. Ta płaszczyzna antyglobalistycznych
wyst
Ģ
pie
ı
dodatkowo uzupełniana jest „kwesti
Ģ
ekologiczn
Ģ
”, ukazuj
Ģ
c
Ģ
bezlitosne dla przyrody oblicze
przemysłowej
Antyglobalizm jest samorzutnym ruchem
sprzeciwu wobec tendencji globalizacyjnych
współczesnego
Ļ
wiata. Nie ma on charakteru
zinstytucjonalizowanego, ani nawet jednorodnego; „(...)
to szeroka rzeka rozmaitych ruchów społecznych,
politycznych i obywatelskich” [5]. Aktywi
Ļ
ci
antyglobalizmu rekrutuj
Ģ
si
ħ
spo
Ļ
ród przeciwników
działalno
Ļ
ci ponadnarodowych konsorcjów,
ĺ
wiatowej
Organizacji Handlu, Banku
ĺ
wiatowego,
Mi
ħ
dzynarodowego Funduszu Walutowego, słowem
wszystkich tych instytucji ekonomicznych, działaj
Ģ
cych
w skali globalnej, usiłuj
Ģ
cych nada
ę
jednolito
Ļę
Ļ
wiatowemu systemowi gospodarczemu. Znajduj
Ģ
si
ħ
w tym szeregu tak
Ň
e ekologowie, obro
ı
cy praw
człowieka, anarchi
Ļ
ci, utopijni lewicowcy, przeciwnicy
transgenicznej
Ň
ywno
Ļ
ci, zwolennicy kultywowania
kulturowej ró
Ň
norodno
Ļ
ci i zachowania regionalnych
autonomii, obro
ı
cy prawa lokalno
Ļ
ci czy wreszcie
apologeci silnego jednonarodowego pa
ı
stwa. Słowem
działalno
Ļ
ci
trans-narodowych
korporacji.
Do istotnych zagro
Ň
e
ı
ze strony globalizacji
zaliczaj
Ģ
antyglobali
Ļ
ci tak
Ň
e powszechne zmniejszenie
roli pa
ı
stwa, jako samostanowi
Ģ
cego podmiotu
Ň
ycia
politycznego w kraju i w skali mi
ħ
dzynarodowej.
Decyzje pa
ı
stwa, szczególnie natury ekonomicznej,
cz
ħ
stokro
ę
s
Ģ
podporz
Ģ
dkowane o
Ļ
rodkom
globalizacyjnym (Mi
ħ
dzynarodowy Fundusz Walutowy,
Leszek Gawor/Problemy Ekorozwoju nr 1 (2006), 41-48
43
Bank
ĺ
wiatowy, Unia Europejska). „Nawet najbardziej
rozwini
ħ
te i samowystarczalne, zdawałoby si
ħ
, pa
ı
stwa
– pisze Barber – nie mog
Ģ
ju
Ň
pretendowa
ę
do pełnej
suwerenno
Ļ
ci” [10]. St
Ģ
d te
Ň
, przy utracie pełnej
legitymizacji demokratycznie wybieranych struktur
pa
ı
stwowych, globalizacja, jak to si
ħ
cz
ħ
sto podkre
Ļ
la,
staje si
ħ
pułapk
Ģ
dla demokracji [11], zagra
Ň
a ona
realizacji ideału społecze
ı
stwa obywatelskiego.
W sferze warto
Ļ
ci duchowych antyglobali
Ļ
ci
zwracaj
Ģ
uwag
ħ
głównie na wytworzenie w wyniku
globalizacji globalnej kultury masowej, zabijaj
Ģ
cej
kultury lokalne i rozpowszechniaj
Ģ
cej jednolity, miałki
o uniwersalnym zasi
ħ
gu wzorzec kulturowy. Proces ten
okre
Ļ
lany jest, od rozwa
Ň
a
ı
B. Barbera, mianem
„macdonaldyzacji”, jego rezultat za
Ļ
„mac
Ļ
wiatem”.
Okre
Ļ
lenia te zwracaj
Ģ
uwag
ħ
na głównie konsumencki
i odtwórczy charakter tej uniwersalnej kultury masowej,
spychaj
Ģ
cej bez trudu na margines tzw. kultur
ħ
wysok
Ģ
,
oferuj
Ģ
cej w zamian łatwo strawny produkt handlowy.
Noami Klein, autorka słynnej „Biblii” antyglobalistów
„No Logo”
,
pisze: „W zamian za globalny
Ļ
wiat
musieli
Ļ
my zrzec si
ħ
wyboru. Teraz o tym co
warto
Ļ
ciowe w kulturze, decyduj
Ģ
stacje telewizyjne
i studia filmowe. Marketing zast
Ģ
pił nam gust” [12].
Inn
Ģ
jeszcze krytyczn
Ģ
kwesti
ħ
stanowi w opinii
antyglobalistów konsekwencja procesów globa-
lizacyjnych w postaci społecznej, ogólno
Ļ
wiatowej
uniformizacji stylu
Ň
ycia. W tym kontek
Ļ
cie, czołowa
działaczka ruchu antyglobalistycznego, liderka „Public
Citizen's Global Trade Watch”, Lori Wallach stwierdza:
„Jednym z najistotniejszych punktów naszej krytyki
Ļ
wiata w jego obecnym kształcie, jest narzucanie
wszystkim jednorodno
Ļ
ci; nie chcemy jednorodno
Ļ
ci,
nie chcemy przykłada
ę
do wszystkiego jednej miarki.
Ró
Ň
ne rozwi
Ģ
zania b
ħ
d
Ģ
korzystne dla ró
Ň
nych ludzi,
dla ró
Ň
nych społecze
ı
stw. Uwa
Ň
amy,
Ň
e
Ļ
wiat nie jest
monokulturowy. Chcemy stworzy
ę
alternatyw
ħ
, która
stwarzałaby szans
ħ
ró
Ň
norodnym modelom” [13].
Ogóln
Ģ
cech
Ģ
antyglobalistycznych wyst
Ģ
pie
ı
,
wypływaj
Ģ
cych z ró
Ň
nych
Ņ
ródeł i dotykaj
Ģ
cych
ró
Ň
nych kwestii, jest zdecydowane oprotestowanie
wszelkich globalizacyjnych procesów, którym
bezrefleksyjnie przypisuje si
ħ
odpowiedzialno
Ļę
za
wszelkie
Jałowo
Ļę
antyglobalistycznych wyst
Ģ
pie
ı
(manifestuj
Ģ
cych si
ħ
najcz
ħĻ
ciej form
Ģ
ulicznych
„zadym”) wobec obiektywnego charakteru globalizacji,
jak równie
Ň
dostrze
Ň
enie pozytywnych stron jej
procesów, spowodowało w ostatnich latach złagodzenie
antyglobalistycznego protestu. Zjawisko to przybrało
posta
ę
ruchu alterglobalistycznego, który nie jest ju
Ň
skierowany przeciw samej globalizacji, co przeciwko
pewnej jej bezdusznej, czysto ekonomicznej wersji,
pozbawionej społecznej wra
Ň
liwo
Ļ
ci. Nie wyst
ħ
puje
wiec on z pozycji wrogich nowoczesno
Ļ
ci, pragnie
jedynie „globalizacji z ludzka twarz
Ģ
”. Ruch ten
przybiera coraz wi
ħ
ksze znaczenie i jest aktualnie
ujmowany jako „(...) bodaj najwa
Ň
niejszy ferment
społeczny i intelektualny od czasu, kiedy pewien
ameryka
ı
ski ideolog odtr
Ģ
bił Koniec Historii” [16].
Przedstawiciele alterglobalizmu reprezentuj
Ģ
mozaik
ħ
ideologiczno-
Ļ
wiatopogl
Ģ
dow
Ģ
; rekrutuj
Ģ
si
ħ
oni ze
Ļ
rodowisk pacyfistycznych, ekologicznych,
feministycznych, anarchistycznych, socjalistycznych
czy nawet komunistycznych. Płaszczyzn
ħ
jednocz
Ģ
c
Ģ
te
zró
Ň
nicowane ugrupowania wytycza odruch niezgody
na skutki neoliberalizmu oraz postulaty zreformowania
aktualnego kierunku przemian globalizacyjnych w imi
ħ
uwzgl
ħ
dnienia humanitarnego wymiaru zachodz
Ģ
cych
przekształce
ı
współczesnego
Ļ
wiata. „Alterglobalizm
jest sposobem my
Ļ
lenia o tym, jak przebiega
ę
ma
globalizacja,
Ň
eby słu
Ň
yła człowiekowi” – pisz
Ģ
polscy
alterglobali
Ļ
ci, dodaj
Ģ
c: „Nie negujemy zjawiska
globalizacji jako takiego. Uwa
Ň
amy,
Ň
e mogłaby słu
Ň
y
ę
ludziom, powinna słu
Ň
y
ę
rozpowszechnianiem praw
obywatelskich, praw człowieka i praw pracowniczych”
[17].
niedomogi
współczesnej
społecznej
Programowo alterglobalizm, po pierwsze, sprze-
ciwia si
ħ
praktykowanej w łonie globalizacji redukcji
opisu i oceny rzeczywisto
Ļ
ci jedynie do wymiaru
ekonomicznego, sprowadzaj
Ģ
cej si
ħ
do odnotowywania
w skali makro wska
Ņ
ników wzrostu, deficytu czy
inflacji.
Po drugie, altergobalizm wyra
Ň
a niezgod
ħ
na
„koniec polityki” – poddania rynkowi wszystkich
obszarów
Ň
ycia społecznego, szczególnie sfer edukacji,
kultury, słu
Ň
by zdrowia, ubezpiecze
ı
czy opieki
społecznej. Laureat ekonomicznej nagrody Nobla 2001,
autor słynnej pracy „Globalization and its discontent”,
J. Stiglitz, stwierdza: „Rynkowy fundamentalizm
zakłada,
Ň
e rynek mo
Ň
e rozwi
Ģ
za
ę
wszelkie problemy,
a to bł
Ģ
d. Neoliberalna globalizacja i brak
bezpiecze
ı
stwa socjalnego prowadz
Ģ
do wzrostu
przemocy w
Ļ
wiecie” [18]. St
Ģ
d wynika obrona przez
alterglobalistów pa
ı
stwa, jako instytucji maj
Ģ
cej
reprezentowa
ę
interesy członków tej wspólnoty z jednej
strony, z drugiej za
Ļ
postulat globalnych regulacji
prawnych i politycznych, maj
Ģ
cych na celu kontrol
ħ
rynków finansowych.
Po trzecie, alterglobalizm akceptuje zbli
Ň
anie si
ħ
gospodarek i społecze
ı
stw. „Globalna koordynacja
wymiany towarów i usług jest potrzebna. Instytucja
zajmuj
Ģ
ca si
ħ
t
Ģ
dziedzina musi jednak bra
ę
pod uwag
ħ
szeroki zakres celów społecznych, takich jak
zapewnienie wszystkim ludziom podstawowych praw
rzeczywisto
Ļ
ci.
Po
Ļ
wiatowym szczycie antyglobalistów w Porto
Alegre, w podsumowaniach tego integruj
Ģ
cego w za-
ło
Ň
eniach spotkania, dominowały dwojakie opinie.
Wyrazicielem jednej z nich jest hiszpa
ı
ski pisarz
Manuel Vasquez Montalban twierdz
Ģ
c,
Ň
e: „(...) mamy
do czynienia z czym
Ļ
nowym, cho
ę
wci
ĢŇ
trudno nam
zdefiniowa
ę
, czy ten ruch jest i czym ma by
ę
, (...)
zrobili
Ļ
my ogromny krok naprzód, ale nie nale
Ň
y
oczekiwa
ę
,
Ň
e ustanowienie jakiego
Ļ
ładu na
Ļ
wiecie
nast
Ģ
pi szybko” [14]. Z drugiej strony wyra
Ņ
nie
dostrze
Ň
ono,
Ň
e: „Nowy ruch nie wie jeszcze czym chce
by
ę
. Na razie jest buntem, z którego nie wiadomo co
wyniknie. Inaczej ni
Ň
ruch z maja 1968 roku, ten ju
Ň
wie,
Ň
e na barykadach wiele nie zwojuje” [15]. Tym
samym została otwarta perspektywa alterglobalistyczna.
44
Leszek Gawor/Problemy Ekorozwoju nr 1 (2006), 41-48
ekonomicznych (godna płaca i warunki pracy), ochrona
Ļ
rodowiska naturalnego czy wreszcie promowanie
modelu zrównowa
Ň
onego rozwoju w krajach III
Ļ
wiata”
[19].
Po czwarte, alterglobalizm z uznaniem odnosi si
ħ
do skutków „rewolucji informatycznej”. Przepływ
informacji stanowi nie tylko o wykorzystywanych przez
neoliberalizm mo
Ň
liwo
Ļ
ciach zawiadywania gospodark
Ģ
w skali
Ļ
wiatowej, ale i jest warunkiem budowy
społecze
ı
stwa obywatelskiego, tworzenia struktur
bezpo
Ļ
redniej demokracji i po
Ļ
redniego kontrolowania
wszelkich gospodarczo-politycznych projektów. Dla
alterglobalistów ów swobodny przepływ informacji jest
zreszt
Ģ
głównym
Ļ
rodkiem społecznego oddziaływania
[20].
Po pi
Ģ
te, jak zauwa
Ň
a były ideolog thatcheryzmu
J. Grey, zwolennicy neoliberalistycznej globalizacji
stoj
Ģ
na pozycjach determinizmu historycznego,
analogicznego do marksizmu-leninizmu. Oznacza to
zgod
ħ
na całkowite wymkni
ħ
cie si
ħ
wszelkich procesów
społecznych spod kontroli, co jest nie do przyj
ħ
cia we
współczesnym
Ļ
wiecie [21]. Alterglobalizm odrzuca
skrajnie deterministyczn
Ģ
wizj
ħ
Ļ
wiata, zakłada
mo
Ň
liwo
Ļę
realnego wpływu ze strony nawet
niesformalizowanych ruchów społecznych (zwłaszcza
organizacji pozarz
Ģ
dowych) na społeczn
Ģ
rzeczy-
wisto
Ļę
. Z tego powodu odrzuca on zdecydowanie
alternatyw
ħ
narzucan
Ģ
przez neoliberalistyczn
Ģ
doktryn
ħ
: albo rynek i globalizacja we współczesnej
wersji, albo populizm i katastrofa ekonomiczna.
Po szóste, alterglobalizm sprzeciwia si
ħ
uniformizacji społecznej, co w praktyce przybiera
posta
ę
wspierania wszelkich ruchów lokalnych. W tym
sensie głosi on program bliski komunitaryzmowi,
charakterystycznemu pogl
Ģ
dowi dla współczesnej
ameryka
ı
skiej my
Ļ
li lewicowej [22]. Nie od
Ň
egnuj
Ģ
c
si
ħ
wszak od globalizacyjnych procesów, alterglobalizm
głosi hasło „my
Ļ
l globalnie, działaj lokalnie” oraz
optuje za „społeczno
Ļ
ci
Ģ
glokaln
Ģ
”. Termin „glokalizm”
okre
Ļ
la taki model społeczno
Ļ
ci, która korzystaj
Ģ
c
z mo
Ň
liwo
Ļ
ci oferowanych przez procesy globalizacyjne
(w rodzaju szybkiej komunikacji informatycznej) nie
zatraca swego lokalnego (regionalnego) kolorytu.
Społeczno
Ļ
ci glokalne s
Ģ
w tym uj
ħ
ciu najbardziej
po
ŇĢ
dan
Ģ
form
Ģ
organizacji społecznej, gwarantuj
Ģ
c
Ģ
wykorzystanie nowoczesno
Ļ
ci przy jednoczesnym
zachowaniu lokalnych (regionalnych, etnicznych,
narodowych) tradycyjnych wzorów i warto
Ļ
ci [23].
Z tego zarysowania głównych punktów programu
alterglobalizmu wyłania si
ħ
okre
Ļ
lona wizja
społecze
ı
stwa doby globalizacyjnej. Ma by
ę
to spo-
łecze
ı
stwo korzystaj
Ģ
ce z globalizacji, ale i te
Ň
po-
trafi
Ģ
ce owe procesy sobie podporz
Ģ
dkowa
ę
. St
Ģ
d i wy-
nika konieczno
Ļę
przeformułowania
Ļ
wiadomo
Ļ
ci
obecnej
Ļ
wiatowej społeczno
Ļ
ci w duchu
Ļ
wiadomego
swoich celów społecze
ı
stwa obywatelskiego, bowiem
jedyn
Ģ
„(...) odpowiedzi
Ģ
na globalizacj
ħ
kapitalizmu
musi by
ę
stworzenie globalnego społecze
ı
stwa
obywatelskiego” [24]. W tym sensie „alterglobalizm
uwa
Ň
a si
ħ
za awangard
ħ
nowego globalnego
społecze
ı
stwa” [25].
O ile antyglobalizm i alterglobalizm s
Ģ
ruchami
jedynie kontestuj
Ģ
cymi globalizacj
ħ
, to najpowa
Ň
niejsz
Ģ
teoretycznie alternatyw
Ģ
dla globalizacji i jej
neoliberalnej ideologii jest formułowana od ko
ı
ca lat
osiemdziesi
Ģ
tych [26] idea rozwoju zrównowa
Ň
onego
(
sustainable development
), oparta na bazie ONZ-
owskich, krytycznych raportów o stanie współczesnej
cywilizacji [27]. Zrównowa
Ň
ony rozwój, najogólniej,
to taki typ społeczno-ekonomicznego rozwoju, który
zaspakajaj
Ģ
c potrzeby tera
Ņ
niejszego społecze
ı
stwa, nie
powoduje zagro
Ň
enia w zaspakajaniu potrzeb
przyszłych pokole
ı
; to rozwój, w którym osi
Ģ
ga si
ħ
równowag
ħ
ekonomiczn
Ģ
, społeczn
Ģ
i ochrony
Ļ
rodowiska
realizacj
ħ
odpowiednio
poszczególnych celów.
Pocz
Ģ
tkowo w okre
Ļ
laniu idei zrównowa
Ň
onego
rozwoju, zaakceptowanej powszechnie podczas
konferencji ONZ „Szczyt Ziemi” w Rio de Janeiro
(1992, uchwalenie rezolucji „Agenda 21”), akcenty
padały przede wszystkim na przeciwdziałanie
kryzysowi ekologicznemu (powstałemu w du
Ň
ej mierze
w wyniku globalizacji ekonomicznej), st
Ģ
d idea ta
wyst
Ģ
piła pod mianem „ekorozwoju”. Bardzo szybko
rozrosła si
ħ
ona do cało
Ļ
ciowej koncepcji rozwoju
ludzko
Ļ
ci i okre
Ļ
lona została poj
ħ
ciem
sustainable
development
. Jego najistotniejszym składnikiem jest
postulat harmonijnego,
Ļ
ci
Ļ
le z sob
Ģ
powi
Ģ
zanego
i zrównowa
Ň
onego poł
Ģ
czenia trzech podstawowych
obszarów społecznego
Ļ
wiata: rozwoju gospodarczego,
post
ħ
pu społecznego oraz relacji ze
Ļ
rodowiskiem
przyrodniczym. Ale i te
Ň
w ostatnich latach „(…)
zacz
ħ
ły si
ħ
uwidacznia
ę
tendencje zmierzaj
Ģ
ce do
dalszego rozszerzenia zakresu poj
ħ
cia zrównowa
Ň
onego
rozwoju w kontek
Ļ
cie całokształtu rozwoju ludzkiego”
[28]. Z racji tak szeroko zarysowanej problematyki
podejmowanej w ramach strategii zrównowa
Ň
onego
rozwoju, współcze
Ļ
nie proponuje si
ħ
ten kierunek
rozwa
Ň
a
ı
nazwa
ę
filozofi
Ģ
zrównowa
Ň
onego rozwoju
[29].
Realizacja idei
sustainable development
(poszczególnych celów) zakłada harmonijnie powi
Ģ
zany
program, składaj
Ģ
cy si
ħ
z nast
ħ
puj
Ģ
cych elementów:
wzrost gospodarczy, zwalczanie ubóstwa poprzez
sprawiedliw
Ģ
dystrybucj
ħ
dochodów w skali
Ļ
wiatowej,
ochron
ħ
Ļ
rodowiska, ograniczenie nadmiernego zu
Ň
ycia
zasobów nieodnawialnych, wdra
Ň
anie nowych
technologii w celu zmniejszenia degradacji
Ļ
rodowiska,
ograniczenie emisji substancji szkodliwych do atmo-
sfery, stosowanie w produkcji materiałów przyjaznych
Ļ
rodowisku, stworzenie jednakowych szans dla
wszystkich ludzi w celu likwidacji nierówno
Ļ
ci w po-
ziomie
Ň
ycia gospodarczego i społecznego na
Ļ
wiecie
[30]. W kategoriach natomiast troski o tera
Ņ
niejszo
Ļę
i przyszło
Ļę
ludzko
Ļ
ci nale
Ň
y rozumie
ę
przez t
ħ
koncepcj
ħ
alternatywn
Ģ
, wobec negatywnie ocenianych
rozwojowych megatrendów współczesno
Ļ
ci, w tym
przede wszystkim procesów globalizacyjnych,
koncepcj
ħ
społeczno-filozoficzn
Ģ
„(...) oznaczaj
Ģ
c
Ģ
potrzeb
ħ
zmian dotychczasowych warto
Ļ
ci, które (...)
przez
Leszek Gawor/Problemy Ekorozwoju nr 1 (2006), 41-48
45
przyczyniły si
ħ
do powstania euro-ameryka
ı
skiej
cywilizacji techniczno-przemysłowej” [31]. Pomy
Ļ
lana
jest owa idea jako globalna zmiana strategii rozwoju
ludzko
Ļ
ci, a nawet jako radykalne przekształcenie
dotychczas panuj
Ģ
cego modelu społeczno-polityczno-
ekonomicznego na inny, bardziej sprawiedliwy
w obr
ħ
bie i mi
ħ
dzy pokoleniami, daj
Ģ
cy nadziej
ħ
na
przetrwanie i dalszy rozwój ludzko
Ļ
ci. Jest ta idea prób
Ģ
konceptualizacji tzw. pierwszej rewolucji globalnej
[32].
naukowych przeciw ludzko
Ļ
ci jest moralno
Ļę
. Przejawia
si
ħ
ona aktywnie, mi
ħ
dzy innymi, we wzro
Ļ
cie
Ļ
wiadomo
Ļ
ci ekologicznej (rezultatem tego s
Ģ
, przy-
kładowo, tzw. Szczyty Ziemi; Rio de Janeiro – 1992 r.,
Kioto – 1997 r. czy w Johannensburgu – 2002 r.)
w tworzeniu komitetów etycznych, maj
Ģ
cych za zadanie
opiniowanie kierunków bada
ı
naukowych, w pot
ħ
gu-
j
Ģ
cej si
ħ
w skali
Ļ
wiatowej „akcji humanitarnej”, czy
wreszcie w wykluwaj
Ģ
cej si
ħ
na naszych oczach
Ļ
wiadomo
Ļ
ci globalnej, jednoznacznie nakładaj
Ģ
cej na
człowieka współczesnego odpowiedzialno
Ļę
za te-
ra
Ņ
niejszy i przyszły ludzki
Ļ
wiat.
Człowiek jako istota rozumna nie tylko poznaje
Ļ
wiat, ale i zdolny jest do przemy
Ļ
lanych wyborów
swego post
ħ
powania. Ta ludzka racjonalno
Ļę
winna by
ę
wykorzystywana jako płaszczyzna dowodzenia
niezb
ħ
dno
Ļ
ci modyfikacji dotychczasowego kierunku
rozwoju ludzko
Ļ
ci. Drog
Ģ
do tego jest oczywi
Ļ
cie
edukacja. Dla przykładu, Z. Sadowski przedstawiaj
Ģ
c
dwa trendy w
Ļ
wiatowym rozwoju: „do autoregulacji”
i „do autodestrukcji”, optuj
Ģ
c za t
Ģ
pierwsz
Ģ
tendencj
Ģ
,
do głównych w tym zakresie posuni
ħę
zalicza dezyderat
„(...) dostosowa
ı
rynkowych do zmieniaj
Ģ
cych si
ħ
warunków poprzez post
ħ
p nauki i techniki. Sprzyja jej
rozwój gospodarki opartej na wiedzy” [37]. A nieco
dalej akcentuje „(...) rozwój edukacji i promowanie
rozwoju gospodarki opartej na wiedzy” [38].
Odwoływanie si
ħ
do ludzkiej racjonalno
Ļ
ci, dokładnie
za
Ļ
do jej efektu w postaci wiedzy, ma sta
ę
si
ħ
zdaniem
propagatorów zrównowa
Ň
onego rozwoju głównym
polem działa
ı
przeciw współczesnym zagro
Ň
eniom
ludzkiej egzystencji.
Poza tymi najogólniejszymi filozoficznymi
przesłankami idei
sustainable development,
rzecz jasna
nie wszystkimi [39], nale
Ň
y wyró
Ň
ni
ę
jej podbudow
ħ
aksjologiczn
Ģ
, która stanowi, jak si
ħ
zdaje,
najwa
Ň
niejszy fundament dla podejmowanych
praktycznych działa
ı
na rzecz wybrni
ħ
cia ze
Ļ
lepej
uliczki, w której znalazła si
ħ
współczesna cywilizacja.
Warto
Ļ
ci, na których wspiera si
ħ
filozofia
zrównowa
Ň
onego rozwoju dotycz
Ģ
ró
Ň
nych zakresów
ludzkiego bytowania. Wyró
Ň
ni
ę
w
Ļ
ród nich nale
Ň
y
przynajmniej trzy rodzaje warto
Ļ
ci: warto
Ļ
ci
rudymentarne dla ludzkiego
Ļ
wiata społecznego,
warto
Ļ
ci teleologiczne dla wszelkich form istnienia oraz
warto
Ļ
ci pomocne (instrumentalne) w osi
Ģ
gni
ħ
ciu
zakładanych celów [40].
Do warto
Ļ
ci pierwszego typu zalicza si
ħ
, miedzy
innymi,
pacyfizm,
egalitaryzm
i
wolno
Ļę
.
Otó
Ň
w ramach
sustainable development
podkre
Ļ
la
si
ħ
,
Ň
e jednym z najwa
Ň
niejszych zagro
Ň
e
ı
dla
ludzkiego istnienia jest „(...) mo
Ň
liwo
Ļę
wybuchu
globalnej wojny w dogł
ħ
bnie skonfliktowanym dzi
Ļ
Ļ
wiecie” [41]. Pokój jest jedyn
Ģ
drog
Ģ
przed tego typu
niebezpiecze
ı
stwem dla egzystencji ludzkiej
cywilizacji. Pokój jest tu traktowany jako samoistna
warto
Ļę
, wyznaczaj
Ģ
ca cel ludzkiego rozwoju i uka-
zuj
Ģ
ca zbrojne konflikty i wojny jako historyczne
prze
Ň
ytki, które wraz z dojrzało
Ļ
ci
Ģ
rodzaju ludzkiego
ostatecznie maj
Ģ
zanikn
Ģę
.
Program wynikaj
Ģ
cy z idei zrównowa
Ň
onego
rozwoju wyra
Ņ
nie dystansuje si
ħ
do globalizacji, jako
wyrazu współczesnego neoliberalizmu. Cho
ę
, co praw-
da, idea zrównowa
Ň
onego rozwoju nie doczekała si
ħ
jeszcze gruntownego opracowania swych filozoficznych
podstaw [33], mo
Ň
na spróbowa
ę
poszuka
ę
ich w jeszcze
o
Ļ
wieceniowej filozofii społecznej, wyznaczonej
nazwiskami Turgota, Condorceta, Kanta, Fichtego
a z pó
Ņ
niejszych Comte’a czy nawet Marksa
1
[34].
W
Ļ
ród zasadniczych przesłanek le
ŇĢ
cych u pod-
staw idei
sustainable development
znajduje si
ħ
idea
ludzko
Ļ
ci jako jedynego podmiotu
Ļ
wiata społecznego
i jego historycznej zmienno
Ļ
ci. To cała ludzko
Ļę
, a nie
poszczególne narody czy kultury, jest adresatem
przestróg przed zagro
Ň
eniem jej egzystencji
dotychczasowym post
ħ
pem cywilizacyjnym. Jej
tera
Ņ
niejszo
Ļę
i przyszło
Ļę
stanowi główny obiekt troski
filozofii zrównowa
Ň
onego rozwoju.
Drugim fundamentalnym zało
Ň
eniem idei
zrównowa
Ň
onego rozwoju jest teza o racjonalno
Ļ
ci
ludzkiej natury. Jej przejawem jest, mi
ħ
dzy innymi,
post
ħ
puj
Ģ
cy proces poznawania
Ļ
wiata owocuj
Ģ
cy
wzrostem poziomu edukacyjnego i post
ħ
pem
technicznym, ale tak
Ň
e i moralnym. Od czasów
o
Ļ
wiecenia poznanie naukowe i praktyczne stosowanie
jego rezultatów przyniosło – i coraz szybciej przynosi –
oszałamiaj
Ģ
ce perspektywy. Skraca si
ħ
okres mi
ħ
dzy
tzw. rewolucjami naukowo-technicznymi: od pary
i elektryczno
Ļ
ci, przez informatyk
ħ
do współczesnej
genetyki i biologii, który unaocznia post
ħ
p w tym
poznaniu. Coraz te
Ň
bardziej efekty nauki wpływaj
Ģ
na
codzienne ludzkie
Ň
ycie. Nale
Ň
y zatem – twierdz
Ģ
poplecznicy filozofii zrównowa
Ň
onego rozwoju,
okiełzna
ę
post
ħ
p ludzkiej wiedzy i wykorzysta
ę
go
przede wszystkim do poprawy warunków ludzkiego
bytowania [36]. Zwolennicy idei
sustainable
development
zakładaj
Ģ
równocze
Ļ
nie, i
Ň
post
ħ
p
poznania naukowego nie powinien zagra
Ň
a
ę
ludzko
Ļ
ci.
Wierz
Ģ
oni,
Ň
e barier
Ģ
stosowania rezultatów bada
ı
1
Na marginesie mo
Ň
na doda
ę
, jako rzecz niezmiernie
ciekaw
Ģ
,
Ň
e w zderzeniu tych dwóch odmiennych wizji
strategii rozwojowych ludzko
Ļ
ci wyst
ħ
puj
Ģ
analogiczne
filozoficzne odwoływania si
ħ
do tradycji o
Ļ
wieceniowej. Na
tej tradycji bazuje te
Ň
neoliberalizm, zwłaszcza gdy odwołuje
si
ħ
do A. Smitha, akcentuj
Ģ
c absolutny charakter ludzkiej
wolno
Ļ
ci i praw człowieka, zwłaszcza w sferze ekonomicznej
aktywno
Ļ
ci [35]. Zasadnicza ró
Ň
nica tkwi tu w wyró
Ň
nianiu
interesu ogólnospołecznego (by nie rzec gatunkowego) przez
ide
ħ
zrównowa
Ň
onego rozwoju, podczas gdy neoliberalizm
uwag
ħ
skupia na jednostkowym punkcie widzenia.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]